Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents PliPNS lemma sequent

Plür
Citadetta situada a l'ost da Clavenna en la provinza tal. da Sunder, destruida il 1618 tras ina bova. Emprima attestaziun 1021 Plurium, tal. Piuro, tud. Plurs. La citad da P. ha appartegnì oriundamain a Clavenna, ella era però autonoma. En il 15. tsch. ha ella cuntanschì la suveranitad cumplaina era en fatgs da dretg civil e penal ed è sa sviluppada ad in lieu prosperaivel che explotava, elavurava (vaschella, o.t. padellas da scalegl) ed exportava crap da lavetsch, produciva saida e vendeva quella en l'entira Europa. Plinavant aveva P. stgaffì la basa per in allevament intensiv da muvel al nord da las Alps en la Val da Lei. P. è vegnì schanegià il 1487 da la campagna militara grischuna, perquai che Berthold Fontana da Riom, parentà cun ina fam. da P., era intervegnì ed aveva preservà la citadetta, cun pajar ina summa pli gronda, d'in incendiament. Cura ch'ils Grischuns han conquistà la Vuclina il 1512 è P. daventà sedia d'in podestat (enfin il 1618). Da la fluriziun economica dat perditga il palazi anc oz existent, erigì en stil renaschimental dals Vertemate-Franchi (1577). Enturn il 1550 èn sa furmadas, sut l'influenza da la Bergiaglia, plaivs evang. a Puntegia e P. Impurtants members da las fam. da commerziants Lumaga e Camulio, persequitads da l'Inquisiziun en l'Italia, han promovì la refurmaziun a P. ed èn stads activs en il cussegl da baselgia refurmà. Il 1597 han teologs ref. e cat. renumads organisà en la baselgia da S. Gion in disput public davart la valur da la messa.
Ils 4-9-1618 ha sutterrà ina bova quasi l'entira citadina da P. e prob. dapli che 2'000 abitants. L'explotaziun excessiva dal crap da lavetsch aveva sutminà la muntogna dal Conto. Immediat suenter la catastrofa han las Trais Lias inizià exchavaziuns; ils davos sondagis èn vegnids exequids da l'Associazione Italo-Svizzera per gli scavi di Piuro il 1963-66. La citadetta odierna da P. cumpiglia las vischnancas da Campedello, Prosto, Cranna, Borgonovo, Savogno e Sta. Croce.



Litteratura:
Camenisch, Reformation und Gegenreformation, 19, 31, 80, 86, 148, 151; G. Scaramellini e.a., La frana di Piuro del 1618, 1988 (1994²); G. Giorgetta, G. Lisignoli, Dalla Maira alla Mera, 1998.

Martin Bundi

lemma precedents PliPNS lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: