e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Spescha, Matias Spinas, Otto  Spescha, Placi a [Placidus] ≈ 8-12-1752 (Julius Baptist) a Trun, † 14-8-1833 a Trun, cat., da Trun. Figl da Peter Laurenz, pur, e dad Anna-Maria n. Genelin. Scolas elementaras a Cuira, en il Vnuost ed a la scola claustrala da Mustér. Entrada en l'abazia benedictina da Mustér 1774, studi da filosofia e teologia en la claustra da Nossadunnaun, ordinaziun sacerdotala 1782. S. è stà ina persunalitad obligada a la spiritualitad umanistic-barocca ed influenzada da l'Illuminissem. Sin l'ospizi da S. Gagl al Pass dal Lucmagn è S. sa deditgà a sias perscrutaziuns. El ha descrit il mund alpin (surtut la Surselva e la regiun dal Gottard), ha rimnà plantas e minerals (collecziun da cristals), elavurà numerusas chartas, scrittiras e skizzas ed è stà en correspundenza cun il perscrutader da las Alps Jakob Samuel Wyttenbach. Sco alpinist e perscrutader da la natira èn reussidas ad el pliras primascensiuns (Scopi 1782, Badus 1785, Pez Valragn 1789, Pez Tgietschen 1793). S. è s'engaschà per ovras socialas (chasa da paupers a Trun e.a.) ed ha promovì l'industria da minieras en la regiun sco era il turissem (Val Tenigia). El ha studegià dapi sia giuventegna la lingua rum. ed ha sviluppà l'idea da la "naziun rumantscha" cun ina lingua da scrittira communabla. L'onn da guerra 1799 ha S. simpatisà cun ils Franzos ed ha intermedià pliras giadas tr. la partida franz. e l'abazia da Mustér che simpatisava cun l'Austria. Tras contribuziuns a la guerra, confiscaziuns e l'incendi da la claustra ha el pers sia entira biblioteca (ca. 300 cudeschs), blers da ses manuscrits e sias skizzas da chartas sco era sia collecziun da plantas e minerals. Il zercl. 1799 è el vegnì fatg ostagi e deportà a Puntina. Suenter ses return il 1801, ha el cumenzà ina vita instabla en differentas chaplanias da la Surselva. El è vegnì adina puspè en conflict cun ses superiurs, cun il convent e cun las autoritads communalas. Sper sia activitad da perscrutader ha el cuntinuà a tgirar il contact cun picturs da la cuntrada, viandants e perscrutaders da la natira, tr. quels Johann Gottfried Ebel. A partir dal 1811 signava el sia correspundenza cun ils scienziads cun "a Spescha". S. vegn considerà sco l'illuminist il pli impurtant da la claustra da Mustér e da la congregaziun benedictina svizra. Onurà cun il Curtin d'onur da la LG a Trun e cun ina tavla commemorativa a la Punt Russein tr. Sumvitg e Mustér. Archiv: Aclaustr. Mustér; ASGR. Ovras: Beschreibung der Alpen, vorzüglich der höchsten (1823), edì dad U. Scholian Izeti, 2002; Entdeckungsreisen am Rhein, edì dad U. Scholian Izeti, 2005 (cun bibliogr. e reg. d'ovras) Litteratura: Pater Placidus a S.: sein Leben und seine Schriften, edì da F. Pieth, K. Hager, 1913; I. Müller, Pater Placidus S.: 1752-1833, 1974; J. Auf der Maur e.a., Pater Placidus a S. - "il curios pader", 1995; H. Hofmann, Placidus S. - ein grosser Bündner, en: Bündner Bauer, 2003, nr 3, 21-27. Urban Affentranger  Spescha, Matias Spinas, Otto  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: