e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Ulrich, Jakob Umanissem  Ultramontanissem Term lat. che signifitga "da l'autra vart da las muntagnas", v.d. da las Alps, e che marca in'orientaziun teologica cons. entaifer la baselgia catolica. Duvrà oriundamain mo en il senn geogr., a partir da ca. 1750 per ils aderents dal primat da la Curia rom. ed en il senn negativ da hierocratic, antiilluministic, bigot, antipatriotic. En il 19. e 20. tsch. è quest term daventà in sinonim da posiziuns fitg div., mo cun in program fundamental communabel: l'orientaziun vers la Curia rom. e sia funcziun da centrar la baselgia cat., l'ortodoxia neoscolastica, la refutaziun da la controlla statala sur la Baselgia resguardada sco la suletta garanta per mantegnair l'urden statal e social e las valurs moralas, la refutaziun da la concepziun moderna e seculara dal mund e da la vita. En il Grischun è quella posiziun ultramontana vegnida recepida e derasada consequentamain o.t. tras la «Gasetta Romontscha» (publ. dapi il 1860) en il cumbat cunter ils circuls cat. lib. enturn Alois e Caspar de Latour che propagava il Stadi lib., ils dretgs da libertad individuals e la participaziun activa dals catolics al process da modernisaziun dal Stadi e da la societad che dueva vegnir garantida tras la libertad da pressa e religiun e tras l'engaschament directiv dal Stadi. A partir dal 1881 determinescha Caspar Decurtins, in ultramontan declerà, la lingia politica dal Grischun catolic. L'eliminaziun dals Liberals cat. da la politica (sco davos impurtant Anton Steinhauser), la retratga dal «Robinson» (cudesch da lectura declerà sco paganil) a favur dal «Sigisbert en Rezia» (cat.) ed il success en la defensiun da la scola elementara sco scola confessiunala marcan il triumf da la posiziun ultramontana en la religiun e da l'ultramontanissem antilib. ed antisecular en la politica dal Grischun catolic. Sin quel fundament sa basan la Partida cons.-dem. dal 1903 e sias successuras dal temp da l'uschen. Lavina nera, effizienta fin viaden ils onns 1970. La Lavina nera n'era betg in fenomen spezificamain grischun e catolic. Ella resplenda anzi las tendenzas europeicas dal temp: il cumbat cons. - en il vast senn dal pled - cunter il spiert modern individualistic, secular e religiusamain indifferent. Quella posiziun politica principala ha pussibilità a conservativs ref. da s'integrar en la Partida cons. grischuna era suenter il 1903 ed ha procurà al Grischun en ils onns 1940 in Cumbat cultural (retardà). Litteratura: A. Collenberg, Die de Latour von Brigels in der Bündner Politik des 19. Jahrhunderts, 1982; J. Flury, La fin dal liberalissem, en: Annalas, 108/1995, 97-116. Adolf Collenberg  Ulrich, Jakob Umanissem  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: