e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Tschlin Tschuor, Johannes  Tschudi, Aegidius [Gilg] * 5-2-1505 a Glaruna, † 28-2-1572 a Glaruna, cat., da Glaruna. Figl da Ludwig sen. e da Margaretha n. Kilchmatter, numnada Aebli. ∞ 1) 1524 Anna n. Stucki, 2) 1550 Barbara n. Schorno, 3) 1568 Maria n. Wichser, vaiva Püntener. Scola da latin a Glaruna, scolar da Huldrych Zwingli e da l'umanist Heinrich Glarean (a Basilea). A partir dal 1529 ha el occupà differents uffizis politics impurtants, ha represchentà repetidamain il Glaruna a la Dieta confed. ed è stà in arbitrader dumandà en conflicts confederals. En tut ses uffizis ha el represchentà ils interess dals lieus catolics. Sia preferenza unilaterala per la Confederaziun cat. ch'era en la minoritad en il Glaruna, ha manà il 1560 a l'Affar da Glaruna (Glarnerhandel), in conflict da tempra religiusa (numnà era Guerra da T.). A partir dal 1562 ha T. vivì en l'exil a Rapperswil. Suenter ses return a Glaruna il 1565 è el sa deditgà a la represchentaziun da la preistorgia e da l'istorgia tempriva da la Confederaziun. El ha empruvà sco emprim da descriver istoricamain ils origins da la Confed. svizra. Da sias ovras è vegnida stampada durant sia vita mo «Die uralt warhafftig Alpisch Rhetia» (lat.: «De prisca ac vera alpina Rhaetia cum caetero alpinarum gentium tractu descriptio», omaduas versiuns en cumparidas a Basilea 1538), ina descripziun istoric-topografica dal Grischun e ses conturns ch'ha creà e derasà il mitus dals Rets. La lingua rum. era per T. "erwildet und ergrobet" e qua tras ni degna ni abla da vegnir scritta. Il 1524 era T. viagià tras il Grischun ed aveva cumenzà a rediger quell'ovra a la fin dal decenni. La plipart da sias ulteriuras publicaziuns èn tradidas mo en furma da manuscrit. Sia ovra istorica principala, il «Chronicon Helveticum» (emprima ediziun 1734-36) cumpara sco ediziun scientifica dapi il 1968 e n'è anc adina betg concludida. T. è stà in confident da l'uv. Thomas Planta ch'el ha - en num dals Confederads - defendì il 1551 a Roma cunter la denunziaziun. Il 1560 è el stà inquisitur en la dispita tr. la claustra da Mustér e la glieud da Quinto pervia da cunfins e l'utilisaziun dad alps sin il Pass dal Lucmagn. L'istoriografia grischuna tradiziunala ha prendì en mal il verdict en favur da Quinto ed era sias tentativas, interprendidas curt avant, d'incorporar Lantsch Sut al contadi confed. da Sargans. Sco politicher ed istoriograf è T. anc adina ina "figura centrala per la perscrutaziun dal passà dal Grischun" (Sebastian Grüninger). Litteratura: Aegidius T. und seine Zeit, edì da K. Koller-Weiss, C. Sieber, 2002, 19-52; B. Stettler, T.-Vademecum, 2001; S. Grüninger, Das Churrätische Reichsgutsurbar innerhalb der Forschung des jungen Aegidius T., en: BM, 2003, 5-37 . Adolf Collenberg  Tschlin Tschuor, Johannes  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: