e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Aspermont, von Assicuranza d'invaliditad (AI)  Assicuranza d'edifizis En il temp medieval sa gidavan ils vischins in l'auter cun material. Sche las cassas d'incendi attestadas dapi il 16. tsch. na tanschevan betg, survegnivan ils donnegiads tras incendis da las autoritads u dal plevon ina brev da supplica, cun la quala els pudevan ir a batlegiar d'in vitg a l'auter. L'abus tras sfalsifitgaders ha mess ina fin a quest proceder. Sco alternativa han ins empruvà da rimnar ils daners cun agid da lottarias, taglias d'incendi u collectas uffizialas. La proposta da la Regenza d'introducir ina taglia d'incendi per alimentar in'assicuranza d'edifizis obligatorica (plan elavurà da Christian Carl von Wredow) è vegnida refusada dal suveran il 1822 e discutada dapi alura suenter mintga grond incendi. Incendis mettevan savens ils pertutgads en miseria ed han sfurzà blers d'emigrar. Il 1849 è vegnida installada ina cassa d'agid chantunala. L'assicuranza d'edifizis per societads privatas, obligatorica dapi il 1864, è puspè vegnida schliada dal suveran il 1872 pervi da las premias exageradas. Il 1896 è vegnida fundada l'Associaziun grischuna da pumpiers. Ils 13-10-1907 ha il suveran grischun acceptà, cunter la resistenza vehementa da las assicuranzas privatas, l'Assicuranza d'edifizis chant. obligatorica, en vigur dapi il dec. 1912. Questa assicuranza segirescha tut ils objects cunter incendi e dapi il 1932 era cunter auters donns elementars, garantescha la protecziun preventiva cunter incendis e sustegna ils pumpiers cun contribuziuns, material, scolaziun ed inspecziuns. Novissimamain èn  assicurads era ils custs per stizzar fieus. Dapi il 1972 è l'Institut d'assicuranza d'edifizis in institut independent da dretg public cun sedia a Cuira. Ses organ suprem è la cumissiun administrativa, presidiada dal schef dal Departament da construcziun, traffic e selvicultura. Il chapital assicurà (senza l'assicuranza per il temp da construcziun) è creschì da 2 mia. frs il 1940 a 75,1 mia. il 2003. En il medem spazi da temp è era s'augmentà il volumen da las premias da 0,9 miu. frs il 1940 a 6,3 il 1970, 26,4 il 1986 e 31,5 il 2003. Las premias per 1'000 frs èn sa sbassadas cuntinuadamain en il decurs dal 20. tsch. da ca. 1 fr il 1913 a 70 raps il 1986 ed importavan 0,42 raps il 2003.   Litteratura: Festschrift 75 Jahre Gebäudeversicherung des Kantons Graubünden, 1987; Metz, Graubünden 2, 575-89; M. Fischer, Aus Asche geboren: Vom Brandbettel zur Gebäudeversicherung, en: BM, 1997, 72-78; N. Caviezel, Dorfbrände in Graubünden 1800-1945, 1998; M. Hilfiker, Hundert Jahre Gebäudeversicherung in Graubünden: vordenken - nachdenken: 1907-2007, 2007. Adolf Collenberg  Aspermont, von Assicuranza d'invaliditad (AI)  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: