e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Coray [-Monn], Imelda Corpus catolic  Corporaziuns Naschidas en il temp medieval sin basa da la tradiziun giuridica da las corporaziuns germanas: las associaziuns da persunas utilisavan communablamain ils guauds, las pastgiras, las alps, las auas e las vias, obtegnend qua tras successivamain structuras corporativas. Il svilup a corporaziuns per propi è succedì pir en il temp medieval tardiv, cura che l'organisaziun da l'utilisaziun corporativa dals areals communabels (Gemeinmarchen) è vegnida optimada en consideraziun da l'augment da la populaziun e da l'impurtanza creschenta da l'allevament da muvel grond. Las corporaziuns èn sa furmadas a moda diversa: en il decurs dal svilup da la colonisaziun e cultivaziun dal terren han ils purs integrà en numerus lieus successivamain ils areals bandunads en lur utilisaziun cooperativa. Nua ch'igl existivan dominis feudals vegniva l'utilisaziun dals areals com. determinada ed organisada dals signurs feudals u, sco en la Val d'Ursera ed en las vischnancas gualsras dal Grischun, cedida als novs colonists per motivar els da cultivar quellas regiuns autalpinas. Bleras corporaziuns han acquistà tut lur bains communabels u ina part da quels. Savens vegnivan las activitads corporativas e statalas da la corporaziun colliadas ad ina unitad. A partir dal temp medieval tardiv ed en maniera pli intensiva durant il temp da la Republica (16.-18. tsch.) sa stentavan las corporaziuns ed ils vischinadis da limitar l'utilisaziun dals bains com. e da resalvar quella als abitants residents gia daditg en il vitg. Premissas per il dretg d'utilisaziun eran la derivanza (v.d. il dretg da vischin/burgais) e savens era il domicil u il possess d'ina immobiglia a l'intern dal territori cunfinà da la societad corporativa. Autras corporaziuns èn sa schliadas en consequenza d'ina partiziun dals bains. Il svilup lib. da la Const. chant. en il 19. tsch. ha provocà in augment da las incumbensas statalas e rinforzà la tendenza d'ina separaziun dals bains com.: ils comm. da las corporaziuns èn sa sfadiads da proteger lur bains da l'appropriaziun tras il maun public. Uschia èn naschidas, ultra da las vischnancas politicas, las vischnancas burgaisas che administravan ina part da la facultad dals burgais (o.t. per intents d'assistenza). Oz existan anc numerusas corporaziuns betg liadas ad in territori communal. Quellas valan en la plipart dals chantuns sco corporaziuns dal dretg public cun garanzia da proprietad ed ina gronda autonomia. En il 20. tsch. èn sa furmadas en numerus chantuns associaziuns da vischnancas burgaisas e corporaziuns ch'èn s'unidas il 1945 ad in'associaziun naz. cun il medem num. Litteratura: A. Cahannes, Bürgergemeinde und politische Gemeinde in Graubünden, 1930; P. Caroni, Le origini del dualismo comunale svizzero, 1964; Liver, Abhandlungen, 122-32; H.-M. Allemann, Gemeinde- und Regionalverband im bündnerischen Recht, 1983; R. Göpfert, Festschrift zur 50. Generalversammlung des Schweizerischen Verbandes der Bürgergemeinden und Korporationen, 1994; J. Caluori, Entwicklung und Bedeutung der Bündner Bürgergemeinde im Gemeinwesen, en: BJb, 2003, 71-74. Hans Stadler  Coray [-Monn], Imelda Corpus catolic  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: