e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Culp da stadi Cumbel  Cumbat cultural Questa noziun scientifica designescha in conflict tr. il Stadi e la Baselgia prorut en il 19. tschientaner en l'Europa. Instradà dal stadi lib. e da circuls betg cat. e seculars ch'interpretavan il «Syllabus Errorum» (l'enciclica da papa Pius IX dal 1864) e la proclamaziun da l'infallibilitad dal papa tras il Concil vatican (1870) sco in affrunt al spiert scientific modern ed al monopol politic e giudizial dal stadi democratic liberal. En Svizra è il Cumbat cultural daventà virulent en ils onns 1870 en connex cun la revisiun da la Const. federala. Grazia a las grondas experientschas da la Republica da las Trais Lias e dal chantun Grischun, confessiunalmain paritetics, n'è il Cumbat cultural betg sa manifestà qua en maniera uschè exprimida sco en l'ulteriura Svizra. Il principal n'era da quel temp en il Grischun betg la confessiun, mabain il cumbat politic tr. ils federalists ed ils centralists. Quest cumbat ha unì en ils onns 1870 ils federalists dad omaduas confessiuns ad ina cuminanza d'acziun ch'ha durà fin enturn ils onns 1900. Sensibels eran ins mo en dumondas facticas sco l'occupaziun d'uffizis e da cumissiuns chant. (Paritads), la recepziun dals novizs per la claustra da Mustér (libra dapi il 1881), l'eliminaziun da politichers lib.-cat. (p.ex. Anton Steinhauser) e la tscherna da la lectura per ils cudeschs da scola, p.ex. «Sigisbert» cunter «Robinson» (1900) e l'instrucziun d'istorgia e da pedagogia separada tenor confessiun al Seminari scolastic (refusà dal Chantun il 1927). En in clima politic ordvart irrità, caracterisà dal cumbat tr. las partidas politicas, ha la baselgia evang. dal Grischun relaschà l'oct. 1944 per la dumengia da la Refurmaziun in appell militant, en il qual ella ha exprimì la tema da l'Acziun catolica che vegniva interpretada sco in'attatga sistematica da vart da la baselgia cat. cunter l'urden lib. statal e social. Ils refurmads propagavan facticamain in "protestantissem politic" sco cuntrapais al "catolicissem politic". Andreas Gadient sco manader da la Partida dem. e Paul Schmid-Ammann sco autur da la scrittira «Der politische Katholizismus» (1945) han manà il cumbat da pressa en la «Neue Bündner Zeitung», e Benedikt Simeon (pseudonim: Justinus) ha defendì la posiziun cat. en il «Bündner Tagblatt». Questa dispita aveva ils tratgs d'in cumbat cultural retardà ed è ida a fin pir en ils onns 1950. La cuntraversa d'istoricists, prorutta tr. Oscar Vasella e Friedrich Pieth il 1945, ha furmà ina part da quest cumbat cultural (Istoriografia). En ed enturn il Cussegl grond sa fascheva valair il cumbat cultural plitost a moda atmosferica. Litteratura: A. Gasser, Bündner Kulturkampf, 1987; Metz, Graubünden 3, 352-70; IG, 238-40. Adolf Collenberg  Culp da stadi Cumbel  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: