e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Fryberg Fuentes  Ftan Vischnanca politica, cirq. Suot Tasna, distr. En, situada sin ina terrassa da la vart sanestra da l'En, cun las duas parts da F. Grond e F. Pitschen. 1150 Vetane, tud. Fetan (uffiz. fin il 1943). 1835 538 abit.; 1850 506; 1900 403; 1950 504; 1970 425; 2000 516. Culegna fortifitgada dal temp preistoric u protoistoric sin il Muot Pednal cun in rempar, in foss ed in mir da tschinta sin il Muot Umbrain. En il 12. tsch. han ils signurs de Tarasp possess bains a F. e fatg donaziuns a las claustras da Müstair e da Scuol e - suenter la translocaziun da quella il 1146 - al convent da Mariamunt. Il temp da fundaziun da la baselgia parochiala da S. Peder n'è betg enconuschent, F. è dentant attestada sco plaiv il 1492. La refurmaziun è vegnida introducida il 1542. Dal 16.-18. tsch. èn stads activs numerus reverendas impurtants a F. (p.ex. Jacob Anton Vulpius, Petrus Dominicus Rosius a Porta). Il 1652 è la vischnanca sa cumprada libra da l'Austria; ella ha appartegnì fin il 1851 al cumin da Suot Tasna ed è dapi il 1854 ina vischnanca politica autonoma. Dal 1888-1924 e dapi il 1928 ha F. ina pastoraziun cuminaivla cun Ardez. La vischnanca da F. è stada pertutgada da la destrucziun tras truppas austr. en ils onns 1499 e 1622 e da repetidas devastaziuns tras lavinas ed incendis tr. il 16. ed il 19. tsch. (la davosa giada il 1885). La construcziun da paralavinas e giuradas è succedida a partir dal 1875. Per proteger F. Grond, periclità da bovas, han ins drenà las Palüds da Sainas, in territori da morenas instabil. Las construcziun dal stradun 1860-62 e da la VR 1913 en il funs da la val han quasi isolà F. dal traffic stradal e ferroviar. Pir en ils onns 1950 ha la cultivaziun dad ers fatg plazza a l'allevament da muvel. Dal 1970 dateschan l'emprima sutgera ed in runal, alura ha F. fatg in svilup rasant dal turissem d'enviern (construcziun da numerusas abitaziuns da vacanzas). Il 1793 ha il reverenda da F., Andreas Rosius a Porta, fundà sut l'influenzà dad Ulysses von Salis-Marschlins e da Pestalozzi l'Institut a Porta (per mats e mattas) ch'ha existì fin il 1869. En la successiun da quel è vegnì fundà il 1916 l'Institut Otalpin per mattas ch'è dapi ils onns 1980 era ina scola media regiunala cun maturitad e diploms fed. renconuschids (dapi il 1993 Institut Otalpin Ftan). Il 2005 lavuravan 69% da las persunas cun activitad da gudogn a F. en il sectur terziar (o.t. instrucziun e turissem). Part da la populaziun da lingua rum.: 2000 57,8%/75,6% (ML/Lindic.). Il 2003 è vegnida fundada la Società Muglin da F.  Litteratura: P.E. Grimm, F., 2005. Paul Eugen Grimm  Fryberg Fuentes  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: