e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  MNG Moeli [Möli], Johannes [Johann]  Modernissem L'expressiun Modernissem designescha en la baselgia cat.-rom. in ferm current dal 19. e 20. tsch. che tschertgava d'unir ils cuntegns teologics e las enconuschientschas da la scienza e filosofia moderna. Quest current è vegnì condemnà il 1907 sco Modernissem tras il papa Pius X en il decret «Lamentabili» ed en l'enciclica «Pascendi dominici gregis». Il Modernissem è sa derasà surtut en la Frantscha, en l'Italia ed en la Gronda Britannia, sco "Catolicissem refurmatoric" era en l'intschess germanofon. Cumbain ch'il Segund Concil vatican (1962-65) ha integrà ils temas essenzials dal Modernissem, marca il conflict en connex cun il Modernissem ina problematica discutada anc oz en la Baselgia catolica. En Svizra ha la cuntraversa davart il "Modernissem teologic" chattà il 1912-13 sia culminaziun en il conflict naschì en connex cun la critica dal cudesch «Der Modernismus» (1912), publitgà da l'uvestg auxiliar da Cuira, Anton Gisler, ch'era vegnì suspectà da simpatisar cun il Modernissem, cumbain ch'el era in dals pli impurtants teologs antimodernistics dal temp. La Svizra ha contribuì a la cuntraversa internaz. dal Modernissem cun ina disputaziun davart il "Modernissem litterar". En il center da la discussiun steva la dumonda, schebain il manaschi litterar stoppia vegnir deliberà da ses cuntegns ideologics u sch'ins stoppia mantegnair la producziun litterara cat. sco part da l'incumbensa ecclesiastica da l'annunziaziun ed obligar perquai ils litterats da sa distanziar da la Moderna. En sia critica envers la scriptura austr. Enrica von Handel-Mazzetti e ses roman «Jesse und Maria» (1906; pliras restampas), disqualifitgà sco "modernistic", è il laic integralistic Caspar Decurtins vegnì sustegnì da Heinrich Federer ch'è sa participà sut il pseudonim Senex a la debatta, apparentamain sut pressiun da l'uvestg da Cuira, Georgius Schmid von Grüneck. Lur renfatscha è dentant vegnida refusada dals integralists moderads Albert Meienberg e Gisler e da gasettas cat. sco il «Vaterland» e la «Ostschweiz». La dispita davart il Modernissem, limitada en Svizra ad in circul da spezialists dal clerus e da l'elita intellectuala cat., è ida a fin il 1914. Ils fidaivels e la gronda part dal clerus n'èn dentant praticamain betg vegnids tangads da la cuntraversa. Dal 1910 enfin il 1967 han ils spirituals stuì prestar il engirament antimodernistic (drizzà cunter las valurs da l'illuminissem).   Litteratura: C. Decurtins, Zweiter Brief an einen jungen Freund: der Modernismus in der Literatur, 1909; C. Decurtins, Der Modernismus, 1913; A. Gisler, Im Kampfe gegen den Modernismus, 1913; J. Flury, Caspar Decurtins e la baselgia catolica, en: Ischi, 78/1993, 50-57; S. Thali, Die Modernismusdebatte in der katholischen Presse, lic. Basilea, 1996; J. Flury, Decurtins Kampf um die Kirche: Antimodernismus im Schweizer Katholizismus, 1997; M. Weitlauff, Modernismus litterarius, en: Kirche zwischen Aufbruch und Verweigerung, edì da F.X. Bischof e.a., 2001, 388-460; P.F. Bütler, Das Unbehagen an der Moderne, 2002; C. Arnold, Kleine Geschichte des Modernismus, 2007. Franz Xaver Bischof  MNG Moeli [Möli], Johannes [Johann]  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: