e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Pensa Perditga  Pensiuns Il term pensiuns designava en il Stadi da las Trais Lias a) annatas regularas, publicas e fixadas contractualmain da stadis exteriurs e potentats e b) ils daners secrets distribuids da potentats e signurs esters a singulas gruppas e persunas privatas. Cun pensiuns remuneravan ils suverans da stadis esters il depurtament en lur favur da las Trais Lias u da singuls exponents politics e militars. Pensiuns vegnivan pajadas solitamain en connex cun allianzas u contracts da sold (Servetschs mercenars). Las pensiuns eran vegnidas en moda gia en la segunda mesadad dal 15. tsch., o.t. tar persunas privatas. Ina glista da pensiuns milanaisa dal 1498 cuntegna ils nums da 10 Grischuns ch'eran vegnids resguardads, senza prestaziuns e mo sco aderents da la partida, usque ad beneplacitum (fin ch'i plascha) mintgamai cun 25 fin 100 flurins; in ulteriur retschavider era anc l'uvestg da Cuira cun 250 flurins. Intgins - sco Conradin de Marmels ed ils conts de Sax-Mesauc e de Werdenberg-Sargans - han pudì incassar a medem temp pensiuns da plirs potentats esters. Quest abus ha provocà il nepotissem, la scuidanza, la corrupziun, la discordia e la perdita da fiduzia. Cun la Brev da pensiuns (1500) han perquai scumandà las Trais Lias d'acceptar pensiuns, dieschmas u regals da potentats esters, essend che talas praticas cumpromettian l'amicizia e destrueschian la coesiun en il Stadi. Las Trais Lias han però ignorà bainprest quest scumond, uschia p.ex. cun stipular il 1518 cun l'Austria la Cunvegna ereditara (tud. Erbeinung) e fixar contractualmain ina pensiun annuala da 600 flurins. La Frantscha pajava gia dapi il 1509 a las Trais Lias ina pensiun da 6'000 francs franz., la Republica da Vaniescha dapi il 1603 ina annata da 3'600 curunas d'argient e la Spagna, a mintga Lia, ina tala da 1'500 curunas. Pliras tentativas da far valair la Brev da pensiuns n'han gì nagin success. Il pli ferm grassava l'abus cun pensiuns privatas (per uschè dir daners da corrupziun) en ils onns 1600-20, cura che agents venez.-franz. rivalisavan en lur offertas cun da quels austr.-spagnols. Blers recepturs da pensiuns èn però vegnids sentenziads e chastiads da las dretgiras nauschas. Dapi la fin dal 16. tsch. pon ins constatar che la gronda part da las pensiuns statalas vegnivan scumpartidas a las vischnancas, suenter deducziun da div. spaisas. En il 17. e 18. tsch. utilisavan las Trais Lias gronds imports da las pensiuns per intents d'utilitad publica, p.ex. per donns d'incendis ed inundaziuns. En il 19. tsch. han las pensiuns tradiziunalas pers lur impurtanza cun l'introducziun d'armadas naz. en ils stadis vischins ed èn idas a fin cun il scumond constituziunal da capitulaziuns militaras e da servetschs mercenars l'onn 1848. Litteratura: A. Büchi, Ein mailändischer Pensionenrodel von 1498, en: Anzeiger für Schweizerische Geschichte, 1912, nr 1 e 2; F. Jecklin, Über Annatengelder (Jahrgelder) und deren Verwendung zu gemeinnützigen Zwecken, en: BM, 1932, 85-94; Grimm, Aristokratie, 166-69. Martin Bundi  Pensa Perditga  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: