e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Rumantsch Rumantschia  Rumantsch Grischun (RG) Lingua da scrittira unifitgada per l'entir intschess rum., elavurada il 1981-82 dal romanist Heinrich Schmid da Turitg per incumbensa da la Lia Rumantscha (LR). Il 1982 ha Schmid preschentà sias «Richtlinien für die Gestaltung einer gesamtbündnerromanischen Schriftsprache Rumantsch Grischun», ina collecziun da reglas e recumandaziuns per la fonologia, morfologia, sintaxa e lexicologia dal RG. Sco lingua da punt sa basa il RG principalmain sin il sursilvan, il vallader ed il surmiran, resguarda però era ils dus auters idioms numericamain pli pitschens, il puter ed il sutsilvan, sco era ils dialects regiunals e locals. Il RG è vegnì construì tenor il princip da maioritad: el sa referescha tant sco pussaivel a las furmas scrittas cuminaivlas a la plipart dals trais resp. dals tschintg idioms rumantschs. Dapi il 1983 elavurescha la LR la basa linguistica dal RG (fin il 1991 sco project dal Fond naziunal svizzer per la perscrutaziun scientifica). Il 1985 è cumparì il «Pledari rumantsch grischun-tudestg/tudestg-rumantsch grischun» cun ina grammatica elementara dal RG. Il 1993 ha la LR publitgà sut il titel «Pledari Grond» (PG) sia entira banca da datas linguisticas: l'emprim en furma stampada, dapi il 2001 en furma da CD-ROM e dapi il 2006, en collavuraziun cun la Giuventetgna Rumantscha, era sin internet. Il concept linguistic dal RG è sa cumprovà en la pratica. Il RG ha sviluppà in'autodinamica ed ha conquistà ils pli differents champs da diever. La Confed. applitgescha la lingua da scrittira unifitgada per tut ils texts uffizials dapi il 1986 resp. il 1996, il chantun Grischun dapi il 1996 resp. il 2001. Sin il plaun regiunal e com. percunter predomineschan ils idioms. La LR dovra il RG dapi il 1986 resp. il 1994 sco lingua administrativa. Ils meds da massa stampads ed electronics rum. fan diever dal RG per differentas contribuziuns, o.t. da caracter surregiunal. Sco emprima ovra pli gronda en RG è vegnida creada en ils onns 1987-93 l'«Ars Helvetica» (en 12 toms), dapi ils onns 1990 elavura ina squadra da redacziun il «Lexicon istoric retic» (LIR), in'ediziun rum. dal «Historisches Lexikon der Schweiz» (HLS) en dus toms cun resguard spezial da l'intschess retic-grischun. Menziun spez. meritan ultra da quai l'«Istorgia Grischuna» (2003), l'emprima istorgia cumplessiva dal Grischun en lingua rum., sco era il «Microsoft Office 2003», realisà en rumantsch da la LR per incumbensa da Microsoft ed en collavuraziun cun il chantun Grischun. Cun la decisiun dal Cussegl grond (2003) d'edir a partir dal 2005 ils novs meds d'instrucziun rum. mo pli en RG è vegnida lantschada ina discussiun cuntraversa davart la dumonda dal RG en scola. A basa da questa decisiun ha la Regenza grischuna laschà elavurar in concept per l'introducziun dal RG en las scolas rumantschas. Fin l'avr. 2008 han trais gruppas da vischnancas da piunier (Val Müstair, vischnancas dal Surmeir e da la Foppa en Surselva) introducì il RG sco lingua d'instrucziun. L'entsch. 2011 è vegnida fundada l'uniun Pro idioms cun ina secziun engiadinaisa ed ina sursilvana che cumbattan vehementamain l'introducziun dal RG en scola. Aderents dal RG sco lingua d'alfabetisaziun han lantschà l'avr. 2011 sin internet in manifest "Pro rumantsch" sco cuntravusch a la Pro idioms. Litteratura: H. Schmid, Eine einheitliche Schriftsprache: Luxus oder Notwendigkeit?, 1982; LRL 3, 849-51; H. Gloor e.a., Fünf Idiome - eine Schriftsprache? Die Frage einer gemeinsamen Schriftsprache im Urteil der romanischen Bevölkerung, 1996; Minderheitensprachen im Kontext 1, edì dad A.-A. Dazzi Gross, L. Mondada, 1999; Die vielfältige Romania, Gedenkschrift für Heinrich Schmid (1921-1999), edì da M. Iliescu e.a., 2001; G. Lechmann, Rätoromanische Sprachbewegung, 2005. Manfred Gross  Rumantsch Rumantschia  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: