e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Auto postal Autonomia communala  Automobil L'emprim viadi cun in automobil è doc. a Tavau. Là nua che l'automobil cumpareva, devi immediat plants: che las vias sajan memia stretgas e la spertadad memia gronda mettia en privel ils abitants ed animals. La Regenza grischuna ha stuì relaschar il 1900 in scumond general per tut las vias. A partir dal 1903 ha ella accordà sin dumonda a commerziants, impressaris e societads da traffic (p.ex. a Tavau) permess spezials. Il 1904 èn suandadas las emprimas prescripziuns. Ils adversaris han reagì cun protestas e petiziuns. Ils 13-10-1907 ha il suveran acceptà cun 81,5% l'iniziativa populara cunter l'automobil cun ils suandants arguments: mendas tecnicas, pulvra, privel d'accidents, urdain da sport per mitschafadias e ruina per las interpresas da transport tradiziunalas. Da 18 dumondas inoltradas il 1909 ha la Regenza pudì admetter mo tschintg. Il 1910 ha il Cussegl grond decidì da dar liber il traject Punt da Tardis - Cuira al traffic d'automobils, ma l'uschen. Iniziativa da Zezras ha cuntanschì ils 5-3-1911 cun 11'977 cunter 6'115 da las vuschs in scumond absolut da l'automobil. Il 1912 era il Grischun in'insla senza automobils en l'Europa, cun excepziun dals vehichels militars (1914-18). L'onn 1919 ha il Cussegl fed. ordinà via libra als autos postals era en il Grischun, cun excepziun dals pass da l'Alvra, dal Bernina e dal Flüela ch'eran da quel temp anc memia privlus. Suenter la guerra èsi sa mussà svelt ch'il turissem pudeva vegnir revitalisà mo cun dar liber las vias a l'automobil. Ma il 1920 ha il suveran sbittà la proposta cun 68% da las vuschs. Ils arguments cunter l'introducziun da l'automobil eran ussa la concurrenza a la VR, la mancanza da cleras prescripziuns, ils custs per il mantegniment da las vias e la protecziun da la patria. Il mars 1921 han ins refusà era il permess per automobils utilitars, malgrà il sustegn da las partidas, da las autoritads, da la pressa, dals medis, dals corps da pumpiers, dals ustiers e d'auters. Il medem è capità cun la proposta fed. dals 22-5-1921 e cun la permissiun accordada ils 30-4-1922 dal Chantun ad autos da medis ed ambulanzas. Il schan. 1923 è vegnida fundada a Cuira la secziun grischuna dal Club d'automobils svizzer. Ils 24-6-1923 ha il suveran acceptà l'avertura d'intginas vias per ina perioda da dus onns. Automobils che passavan il cunfin grischun (1923 3'261; 1924 5'043) avevan da pajar ina taxa. Il schan. 1925 è vegnida sbittada ina prolungaziun dal provisori dal 1923 cun 12'700 cunter 11'143 da las vuschs. Ils 21-6-1925 ha alura il suveran grischun acceptà, per tema d'ina intervenziun da vart da la Confed., l'iniziativa inoltrada, e quai cun 11'318 cunter 10'271 vuschs. Quai è stada la 10avla votaziun davart l'automobil. Alura ha il Chantun stuì schlargiar las vias ed adattar quellas al traffic motorisà. En ils onns sequents è la motorisaziun sa sviluppada en il Grischun en accord cun l'ulteriura Svizra, fin en ils onns 1960 (en consequenza dal retard inizial) sin in nivel quantitativamain pli bass. Litteratura: Landesbericht Graubünden, 1925-; F. Maissen, Der Kampf um das Automobil in Graubünden 1900-1925, 1968; HbBG 3, 71-73; S. Hollinger, Graubünden und das Auto, 2008. Adolf Collenberg  Auto postal Autonomia communala  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: