e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Estrées, François Annibal d' Fablas  Export Pussaivladads d'exportar èn resultadas per il Grischun a partir dal temp medieval tardiv sin il champ da l'allevament da muvel. A la testa da l'explotaziun da materias primas era l'industria da <elirlink href="aid:2073">minieras</elirlink> da fier (Bernina, Valragn, Surses), en l'Engiadina vegniva dentant explotà era argient. Impurtants eran ultra da quai il tagl da laina (<elirlink href="aid:802">Commerzi da laina</elirlink>) e - regiunalmain - l'explotaziun e l'elavuraziun dal crap da <elirlink href="aid:1421">lavetsch</elirlink>. La plipart da las entradas che stevan a disposiziun a las chasadas ruralas provegnivan da la vendita da muvel (<elirlink href="aid:1093">Fieras</elirlink>, <elirlink href="aid:803">Commerzi da muvel</elirlink>). Il dumber exact dal muvel exportà da quel temp è difficil d'eruir; tenor Sprecher vegnivan mess en vendita a la fin dal 18. tsch. mintg'onn ca. 14'000 arments e millis da nursas e chauras. Era il commerzi cun purment sa lascha eruir mo approximativamain. Cumbain che las chasadas grischunas pratitgavan magari consequentamain in'economia da subsistenza, vegnivan tuttina exportads da vegl ennà chaschiel grass sco era paintg frestg e paintg culà. Cunquai che mintga vischin da las Trais Lias pudeva far libramain commerzi, vegnivan barattads gia baud paintg e sterlamenta, o.t. da l'Engiadina e dal Partenz, cunter graun, sal u vin (surtut sin las fieras a Ligiaun, Tiraun ed en il Vnuost). La valur d'export dal paintg surpassava per lunsch quella dal chaschiel. Ina spezialitad era l'export da peschs ensalads e da lindornas. La producziun da fritga tosta ha cuntanschì a la fin dal 18. tsch. en la Tumleastga ed en la Val dal Rain da Cuira il stadi d'ina pitschna industria chasana cun exports fin a Berlin e S. Petersburg. Dal Signuradi vegniva vendì vin o.t. en il Glaruna, e las vals tal. dal Grischun exportavan giaglinom en l'Italia. La valur dals products importads surpassava quella dals bains exportads, il deficit vegniva dentant cuvert en la bilantscha commerziala tras entradas dal transit sco era tras transferiments da l'exteriur. <br />La perdita da las Terras subditas (1797), economicamain fitg impurtantas, ha provocà suenter il 1800 ina midada d'orientaziun dal Grischun dal sid vers il nord. L'amplificaziun da las vias charrablas en las vals d'Avras, S. Pieder, Stussavgia e Lumnezia (1872-95) ha chaschunà in'interrupziun dals contacts intensivs da quellas cuntradas cun il Tessin e la Lumbardia. Las viafiers da Rorschach e da Turitg a Cuira, ch'han promovì sulettamain las relaziuns commerzialas cun il nord, n'han betg pudì effectuar in'unda d'industrialisaziun (intensiva en il sectur d'export) en il Grischun. L'Engiadina Bassa ha pudì exportar graun durant l'emprima mesadad dal 19. tschientaner. Dapi la fin dal 19. tsch. exportava il Grischun quantitads pli grondas da puma frestga. Ils exports da laina han cuntinuà senza reducziun fin en ils onns 1860, a partir dals onns 1860/70 han dentant leschas pli severas mess in term a l'explotaziun excessiva dals guauds grischuns (<elirlink href="aid:2807">Selvicultura</elirlink>). En il 20. tsch. èn quels puspè sa revegnids - malgrà in augment annual dal tagl da laina - grazia ad in'utilisaziun persistenta, a reimplantaziuns ed a persunal scolà. Il commerzi da laina ha dentant pers sia anteriura muntada sco impurtanta funtauna d'entradas da las vischnancas grischunas, cunquai ch'el na pudeva betg pli cuvernar ils custs d'explotaziun. Facturs impurtants per l'export dal Grischun èn daventadas en il 20. tsch. l'emprim las ovras idraulicas, alura las Ovras da Domat. Ina gronda dinamica industriala sa manifestescha actualmain tr. Panaduz (Hamilton) ed il Signuradi. <br /> <br /><br /><br /> <br /> <br /> </p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte; HbBG 2 e 3. Max Hilfiker  Estrées, François Annibal d' Fablas  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: