e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Barblan, Otto Bardola, Chasper  Barbusch Fracziun da la vischn. da <elirlink href="aid:3289">Damal</elirlink>, tud. Burgeis, tal. Burgusio. Center dal domini feudal episcopal da Cuira en la regiun da l'Adisch dal temp medieval fin al 17. tschientaner. Il 1131 ha l'uvestg da Cuira, Konrad von Biberegg, consecrà la chaplutta da S. Zeno a B., il 1146 è la claustra da benedictins vegnida translocada da Scuol a S. Steffen sur B. Qua è alura vegnida fundada la claustra da <elirlink href="aid:1917">Mariamunt</elirlink> (tenor Durich Chiampell, 1573, Chia d'Munt, tud. Marienberg) ch'ha influenzà fermamain il svilup spiertal e cultural dal Vnuost settentriunal. En il temp autmedieval era la plipart da la populaziun da B. da lingua rum., bleras persunas eran libras (<em>liberi homines</em>, 1150). A B. appartegna era la <elirlink href="aid:1144">Fürstenburg</elirlink>, residenza d'in chapitani (administratur civil) da l'uvestgieu a Cuira. B. e Mariamunt han survivì relativamain bain la Guerra da la Chalavaina. En il 16. tsch. è sa constituida, sut l'influenza da l'Engiadina e da la Val Müstair, ina minoritad ref. a B. L'avat Matthias Lang (1615-40) ha promovì la Cuntrarefurma ed ha era scumandà da discurrer rum., il med il pli efficazi per derasar la ductrina nova. L'uschen. Program da B., decretà il 1618 da l'avat Lang, è in exempel classic per l'extirpaziun intenziunada dal rumantsch en favur dal tudestg. Quest program cumpiglia il scumond da predegiar en lingua rum., l'introducziun da la scola populara cun scolasts tud., la proclamaziun dal tudestg sco suletta lingua en las radunanzas com. e l'obligaziun da tscherner unicamain funcziunaris da lingua tud.; ils esters, q.v.d. ils Rumantschs, n'obtegnevan nagin domicil senza la permissiun da l'avat; igl era medemamain scumandà d'engaschar persunal ester senza l'approvaziun dals superiurs. Quest program radical ha provocà l'extirpaziun da la cretta ref. e da la lingua rum. a B. Il 1711 è la germanisaziun a B. vegnida terminada. Cun l'installaziun d'in chapitani austr. il 1618 ha il Grischun pers la dretgira da Chalavaina Sut; B. e ses moviment dem. èn vegnids indeblids.<br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: T. Murk, Il program da B. 1618, en: Il Giuven Jauer, 12/1955; Rampold, Vinschgau, 102 s. Martin Bundi  Barblan, Otto Bardola, Chasper  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: