e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Inquisiziun romana Instituts d'educaziun  Inschigneria La noziun inschigneria cumpiglia la summa da las enconuschientschas e cumpetenzas dals inschigners. Il term inschigner cumpara per l'emprima giada en il temp medieval e designava en il 14. tsch. ils constructurs tal. spezialisads en las novas tecnicas dad ovras militaras e da fortificaziuns urbanas.</p> <p>En il 16. tsch. designava il term inschigneria l'architectura militara (<em>architectura militaris</em>). En reacziun als midaments provocads en la tecnica da guerra tras las armas da fieu han ins concepì a partir dal 15. tsch. novs elements da construcziun e novs sistems da fortificaziun, las uschen. bastiuns. Lur architects sa numnavan inschigners. Els operavan en servetsch d'in suveran, d'in cussegl da burgais u d'in chau militar. Els construivan fortificaziuns per la defensiun e manavan l'assedi u cussegliavan il cumandant durant l'attatga. Questa funcziun cuntanschevan els suenter ina carriera militara, per part sco uffiziers cun experientscha da guerra, u suenter ina furmaziun sco tagliacrappa, impressaris u architects.</p> <p>Per construir fortificaziuns stuevan ils inschigners avair bunas enconuschientschas dal dissegn perspectivic e da l'architectura civila. Els stuevan era dumagnar ils roms geometria, aritmetica e mecanica. Il Grischun ha fatg l'emprima enconuschientscha cun l'inschigneria moderna a Müsch enturn il 1530, ed il 1603 ha sveglià l'immensa fortezza da <elirlink href="aid:1138">Fuentes</elirlink>, construida en vischinanza da Colico, temas politic-militaras (bloccada dal transit tras ils Spagnols sco smanatscha permanenta). Durant ils Scumbigls grischuns è vegnida construida a Landquart la fortezza da Rohan tenor ils princips da l'inschigneria militara moderna. Per la citad da Turitg ha realisà Johann Ardüser in sistem da bastiuns. En il 18. tsch ha regì stagnaziun en il Grischun. La construcziun u renovaziun da vias è vegnida tralaschada. Menziun speziala tr. ils paucs palazs erigids en il 18. tsch. merita il Palazzo Salis (1765-74) a Buond.</p> <p>Las transfurmaziuns radicalas da las structuras statalas e l'industrialisaziun han manà era en Svizra al svilup d'ina inschigneria moderna. Il 1837 è vegnida fundada la Societad svizra dals inschigners ed architects (confundatur: Richard La Nicca) ed il 1877 la Societad grischuna dals inschigners ed architects cun l'intent da promover il barat d'experientschas e l'examinaziun da projects pli gronds. La furmaziun dals inschigners ha surpiglià a partir dal 1855 il Politecnicum fed. a Turitg. Ils inschigners han promovì sin il plaun politic la furmaziun tecnica ed èn sa dotads d'ina basa scientifica inspirada dal model franz., quai ch'ha modifitgà l'identitad d'ina professiun liada a novas disciplinas.</p> <p>Entaifer il Grischun han ils inschigners operà sco emploiads tecnics u sco mandataris specifics. Els vegnivan engaschads en la construcziun da vias, viafiers e punts, per correcziuns da flums (Rain) sco era per l'elavuraziun dad ovras da cartografia e mesiraziun (p.ex. Johann Wilhelm Coaz). Las incumbensas da construcziun, raras fin a la Segunda Guerra mundiala, vegnivan ademplidas da las truppas fed. da genia. Menziun spez. en la construcziun da vias e punts en il Grischun meritan Richard La Nicca, Simeon Bavier, Adolf e Friedrich von Salis ed Ulysses von Gugelberg, en la construcziun da viafiers Achilles Schucan, Friedrich Hennings, Giovanni Gilli, Peider Saluz e Robert Maillart. Exponents grischuns da l'inschigneria actuala èn Christian Menn, Dialma J. Bänziger, Walter Bieler, Jürg Conzett, Jürg Buchli.<br />Quai che valeva anc en il 19. tsch. sco inschigneria è vegnì subsumà a partir dal 1909 sut la noziun inschigneria da construcziun. Dapi la refurma da la SPF da Turitg il 1998 cumpiglia l'inschigneria 15 singuls curriculums da studi, la subdivisiun tradiziunala è vegnida remplazzada. <br /> <br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: G. Bener, Ehrentafel Bündnerischer Ingenieure und Ingenieurwerke, 1927; C. Clavuot, J. Ragettli, Die Kraftwerkbauten im Kanton Graubünden, 1991; H. Straub, Die Geschichte der Bauingenieurkunst, 1992<sup>4</sup>; Geschichte des Ingenieurs, edì da W. Kaiser e.a., 2006. Bruno Meyer  Inquisiziun romana Instituts d'educaziun  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: