e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Organisaziuns d'agid social Orsa  Organisaziuns faschistas e nazistas La partida faschista d'Italia e la partida nazista da la Germania avevan mobilisà lur burgais a l'exteriur en organisaziuns spezialas en ils onns 1920 e 1930. Organisaziuns tal. (Fascio dopo lavoro, Fascio femminile e Gioventù Italiana all'Estero) eran sa sviluppadas gia en il decurs dals onns 1920 a Tavau, Cuira, S. Murezzan, Scuol, Samedan e Poschiavo. Ellas vegnivan dirigidas da Roma tr.a. cun agid da «L'Adula», l'organ per ils irredentists (<elirlink href="aid:1410">Irredentissem</elirlink>) e faschists en il Grischun (cumparì il 1913-35). Las organisaziuns faschistas tal. èn svanidas cun la capitulaziun da l'Italia il fan. 1943. <br /> Ils naziunalsocialists tud. èn s'etablids en Svizra a partir dal 1931 tr.a. cun lur Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) sco era cun secziuns da la Hitler-Jugend, dal Bund Deutscher Mädel e da l'Arbeitsgemeinschaft der deutschen Frau im Ausland. Secziuns grischunas da talas organisaziuns han existì a Tavau, Cuira, Zuoz e S. Murezzan. Lur manader suprem, Wilhelm Gustloff, domicilià a Tavau, è vegnì assassinà da David Frankfurter il favr. 1936 (<elirlink href="aid:3361">Affera Gustloff</elirlink>). Il chantun Grischun e la Confed. han alura schlià la centrala svizra da la NSDAP a Tavau. La perscrutaziun dal faschissem e naziunalsocialissem en il Grischun è anc en in stadi fitg elementar.</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: W. Wolf, Faschismus in der Schweiz, 1969; M. Bundi, Bedrohung, Anpassung und Widerstand, 1996; T. Peterhans, Politische Säuberungen in Graubünden, en: BM, 2006, 307-42. Adolf Collenberg  Organisaziuns d'agid social Orsa  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: