e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Poschiavo, Bernardo da Posta Ladina  Posta Cun il declin da l'Imperi rom. occidental ha la posta fatg in pass enavos. La communicaziun a scrit è puspè sa splegada per in temp pli lung sulettamain tras curriers engaschads tenor basegn. Ils mess da las claustras sco era commerziants ed auters viagiaturs, a partir dal 14. tsch. era curridurs dals chantuns incaricads dad uffizis statals, exercitavan servetschs da currier. Novs sforzs per l'installaziun d'ina organisaziun postala èn vegnids fatgs en lieus cun in traffic commerzial regular. Sin il territori da la Svizra èn vegnids offerts emprims curs da currier tr. S. Gagl e Nürnberg resp. Lyon (a partir dal 1387 e dal 1418) sco era da <elirlink href="aid:1380">Lindau</elirlink> via Cuira a Milaun (a partir dal 1445).<br />Emprimas instituziuns postalas per propi èn naschidas en l'ultim quart dal 15. tsch. per incumbensa da gronds signuradis. La pli impurtanta è stada la posta imperiala da la fam. Taxis che gestiunava dapi il 1490 lingias postalas fixas, avertas gia il 1500 al diever privat. Cun il curs Milaun-Cuira-Feldkirch ha la posta dals Taxis tangà il 1496 era territori svizzer. En il 16. tsch. ha in'organisaziun postala franz. collià Lyon cun Soloturn e da là via Turitg cun Cuira, Basilea e Lucerna. Quest traffic postal tempriv è restà limità a las rutas da colliaziun principalas. Avant la cumparsa da las charrotschas en il 19. tsch. vegnivan la posta e las persunas transportadas cun chavals, l'enviern cun schlieusas. <br />Avant il 1798 n'existiva en il Grischun nagina posta instituziunalisada. La posta vegniva deponida resp. rimnada en ustarias lung las vias. La spediziun e repartiziun interna era chaussa dals ports resp. dals postins dals vischinadis e cumins. Las vals lateralas vegnivan consequentamain provedidas mo irregularmain. A partir dal 16. tsch. procuravan il Currier da Lindau e la Zürcher Kaufmannspost per la spediziun da la posta tras il Grischun e dal Grischun a l'exteriur. Els eran munids cun brevs da protecziun da las Trais Lias. Dapi il 1786 cursava la posta a chaval ina giada l'emna da Cuira a Turitg, a Lindau ed a Milaun. La regenza helvetica ha alura centralisà ils servetschs postals, ma cun la Mediaziun dal 1803 è quest regal puspè passà als chantuns. Il chantun Grischun laschava exequir quels servetschs da privats ed incassava sulettamain in tschains annual persuenter. Il Currier da Lindau ha obtegnì il monopol da transport da Maiavilla fin al Pass dal Spleia. Il 1813 è vegnì installà l'emprim Uffizi chant. da posta, suttamess il 1817 a la controlla da la cumissiun da posta. Dapi il 1817 stuevan ils curriers da Lindau, Turitg, Feldkirch e S. Gagl laschar bullar tut la posta sin il biro da posta a Cuira e pajar ina taxa avant che transportar u spedir ella vinavant. L'amplificaziun da las vias commerzialas suenter il 1820 ha pussibilità l'introducziun da charrotschas, da curs supplementars e da consegnas per express, exequids tenor contract tr.a. da las firmas Abys/Bauer e Tscharner/Dalp da Cuira. Il 1826 ha surpiglià la nova posta da viadi privata dal Grischun ils servetschs dal Currier da Lindau e d'auters transportaders sco era la direcziun da la posta (trais comm.), l'administraziun e la controlla dal persunal. Dal 1835-48 ha il Chantun dirigì il transport da posta e da persunas. Ils chavals e las manadiras vegnivan mess a disposiziun a privats, ils detagls reglads en in contract. Il 1849 ha la Confed. surpiglià il monopol da posta. Ils curs postals vegnivan exequids contractualmain da privats, ils postigliuns vegnivan dentant accumpagnads e survegliads d'in conductur chantunal. La construcziun da la Viafier retica en ils onns 1900 e l'introducziun da l'<elirlink href="aid:736">auto postal</elirlink> suenter il 1919 ha inizià l'epoca moderna dal servetsch postal en il Grischun. La davosa concessiun per ina posta a chavals datescha dal 1914. Dal 1939-45 èn ils chavals puspè vegnids reactivads per mancanza da benzin. La davosa posta a chavals è circulada il 1961 tr. Avras-Cresta e Juf.</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: J. Lenggenhager, Beitrag zur Verkehrsgeschichte Graubündens: mit besonderer Berücksichtigung des Postwesens, 1911; J. Gartmann, Die Pferdepost in Graubünden, 1985; A. Wyss, Die Post in der Schweiz, 1987; W. Dobras, Der Mailänder oder Lindauer Bote, en: BM, 1989, 339-56. Adolf Collenberg  Poschiavo, Bernardo da Posta Ladina  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: