e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Protecziun da l'ambient Protecziun da la natira  Protecziun da la cuntrada Engaschament per il mantegniment e la reconstrucziun da la fatscha da la cuntrada natirala e culturala. A l'entsch. dal 20. tsch. han cumbattì surtut organisaziuns privatas sco la Lia grischuna per la protecziun da la patria, fundada il 1905, per quest intent. Ellas èn s'engaschadas tr.a. per ina Viafier retica bain integrada en la cuntrada, han cumbattì cunter placats da reclama en la cuntrada, pli tard era cunter lingias d'auta tensiun e cunter l'explotaziun excessiva da las auas. Il 1934 han refusà la Regenza ed il Cussegl grond dal chantun Grischun la concessiun per l'utilisaziun dal Lej da Segl e stgaffì qua tras la basa per salvar la Planira da Segl. L'ordinaziun davart la protecziun da la cuntrada dals lais en l'Engiadin'Ota datescha dals 2-6-1972. Il cumbat cunter l'explotaziun da las auas ha ina lunga istorgia en il Grischun (p.ex. Spleia, Greina, Glion, Val Madris, Curciusa, Bernina Palü) ed è vegnì manà cun pli u main success da pliras organisaziuns per la protecziun da la cuntrada, da la natira e da la patria (<elirlink href="aid:2161">Protecziun da la patria grischuna</elirlink>) sco era da gruppaziuns specificas. Il 1996 è la Greina vegnida messa sut protecziun da la natira cun in'indemnisaziun fed. per las vischnancas concessiunaras da Sumvitg e Vrin.<br /> La protecziun da la cuntrada è fixada en il Grischun en las ordinaziuns dals 27-11-1946 e dals 24-10-1965. Questas furman la basa per l'Uffizi per la tgira da la cuntrada e la protecziun da la natira, fundà il 1969 tr.a. cun l'intent d'examinar per mauns da la Regenza projects che tangheschan la natira e la cuntrada (vias, pendicularas, deposits e.a.). Da grond'impurtanza per la protecziun da la cuntrada èn la lescha fed. davart la <elirlink href="aid:2138">planisaziun dal territori</elirlink> dals 22-6-1979 sco era l'«Inventari fed. da las cuntradas, dals lieus e dals monuments natirals d'impurtanza naziunala» (IFP) e l'«Inventari da las cuntradas, dals lieus e dals segns caracteristics natirals d'impurtanza regiunala en il Grischun»; ultra da quai disponan bleras vischnancas d'inventaris communals. L'IFP n'è betg impegnativ per il Chantun e las vischnancas, el influenzescha dentant las decisiuns da quellas, surtut en quels cas, nua che las div. organisaziuns privatas per la protecziun da la natira, da la patria e da la cuntrada intervegnan (explotaziun da gera, construcziun da stallas grondas, da vias da meglieraziun euv.). Essend che bleras organisaziuns svizras han il dretg da recurs, intervegnan ellas era cun success. Activas en quest sectur èn en il Grischun o.t. la <elirlink href="aid:2153">Pro Natura Grischun</elirlink>, la Fundaziun svizra per la protecziun da la cuntrada ed il WWF.</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: Uffizi per la natira e l'ambient, rapp. annuals, 1969-; H. Weiss, Schutz der Landschaft, wozu und für wen?, en: TG, 1988, nr 2, 8-12; R. Munz e.a., Landschaftsschutz im Bundesrecht, 1996; W. Bätzing, Die Alpen: Geschichte und Zukunft einer europäischen Kulturlandschaft, 2003². Rita Cathomas-Bearth  Protecziun da l'ambient Protecziun da la natira  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: