e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Riòlta Riom-Parsonz  Riom Anteriura vischnanca polit., cirq. Surses, distr. Alvra, situada a la via veglia per il Pass dal Güglia, fusiunada il 1979 cun <elirlink href="aid:1979">Parsonz</elirlink> a la vischnanca polit. da R.-Parsonz. 841 <em>Villa Riamio</em>, tud. Reams (ist.). 1850 294 abit., 1900 221; 1950 230; 1970 207.</p> <elirbold><em>Temp roman</em></elirbold> <p><br />Durant la construcziun dal stradun chant. 1974-75 èn vegnids scuverts mirs rom. al pe dal vitg. Las exchavaziuns, exequidas dal Servetsch archeol. dal Grischun en ils onns 1979-83, han purtà a la glisch numerusas restanzas d'edifizis rom., tr. ils quals in grond edifizi da ca. 30 x 20 m che serviva prob. da <em>mutatio</em> (albiert e stallas). A l'intern da l'edifizi èn vegnidas scuvertas pliras stanzas stgaudablas, impurtantas picturas muralas (maletgs dad amors), in palantschieu d'aissas arsas e chavas da fravgia. En pli èn doc. plirs edifizis annexs, tr. quels dus cun stgaudament da palantschieu (ipocaustic), ina furnaria e pliras chasas da lain cun fuainas. L'ospizi sa chattava a la via rom. charrabla sur il Güglia. Blers chats cumprovan in commerzi intensiv sin quest traject. La culegna rom. da R. è vegnida utilisada dal 1. tsch. tempriv fin al 4. tsch. s.C. Pliras chamonas simplas da lain cun fuaina doc. ina colonisaziun cuntinuanta fin viaden il 6. e 7. tschientaner.                                                                                                                                                                 Jürg Rageth<br /><br /></p> <elirbold><em>Temp medieval e temp modern</em></elirbold> <p><br />En l'«Urbari curretic dals bains imperials» (ca. 840) cumpara R. sco bain roial privat e sco center administrativ, ina funcziun che la culegna ha occupà era dal 1258 fin il 1552 entaifer il signuradi episcopal dal Surses. Ultra da quai era R. probablamain la pli veglia plaiv ed aveva la pli veglia baselgia da batten da la val. La baselgia gotica, construida il 1461 e deditgada a s. Luregn, è vegnida remplazzada il 1677 d'in edifizi erigì da chaputschins. Dal 1641 fin il 1726 han appartegnì era Parsonz e Cunter a la plaiv da R. En il temp autmedieval han ils administraturs roials von Wangen, derivants da Bulsaun, construì il chastè da <em>Raetia Ampla</em> (l'edifizi odiern datescha dal 13. tsch.) ch'è passà gia il 1258 cun tut ils bains a l'uvestgieu da Cuira. Durant il domini episcopal fin il 1552 è stà R. sedia dals landfocts da l'uvestgieu, alura fin ca. l'onn 1780 da quels da la dretgira criminala dal cumin dal Surses entaifer la LCD. Ils landfocts derivavan solitamain da fam. dominantas indigenas (Marmels, Fontana, Frisch, Scarpatetti). A partir dal 16. tsch. n'è il chastè betg pli stà abità, el ha dentant servì da lieu da cumin fin en il 18. tschientaner. In gudogn supplementar als purs ha purtà dal 14. tsch. fin il 1850 il traffic da transit sin la Via Sura (Güglia/Set) ed il transport da metal da la Val Schmorras, in bratsch lateral da la Val Nandro, a la fundaria da Flex, per la quala ins ha smers grondas parts dals guauds communals. Il 1864 ha in incendi destruì quasi l'entir vitg dad R. Dals radund 75 bains purils d'antruras existan oz anc bundant duas dunsainas che pon profitar da la meglieraziun gen. dal 1958-89 (ens. cun Parsonz). La Val Nandro vegn utilisada da la corporaziun d'alp che cumpiglia R., Parsonz, Cunter e Suagnign. Grazia al turissem da Suagnign è sa transfurmà R. dapi il 1950 ad in lieu da vacanzas. 95% da las pistas avertas tras las telefericas da Suagnign sco era la gronda colonia da vacanzas da Tigignas sa chattan sin il territori da R. La vischnanca da R. offra passa 700 letgs en la parahotellaria. La scola cumplessiva d'antruras - il 1850 quintava R. anc ina tschuncantina scolars - ha stuì far plazza a classas bassas entaifer il consorzi da scola, al qual R. è medemamain s'unì, ens. cun las vischnancas vischinas.<br />                                                                                        Gion Peder Thöni<br />                                          </p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: Temp roman: J. Rageth, Römische und prähistorische Funde von R., en: BM, 1979, 49-123; Die Römer in den Alpen, 1989, 155-66; R. Matteotti, Die römische Anlage von R., en: JbAS, 85/2002, 103-96. Temp medieval e temp modern: A. Grisch, En curt viada tras Surses e la sia istoria, en: Annalas, 30/1915, 199-294; Kdm GR 3, 258-60; Gem. GR, nr 121, 1985; Heimatbuch R.-Parsonz, 2001.  Riòlta Riom-Parsonz  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: