e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Surmeir Surrein  Surmiran Idiom da Surmeir (regiuns "sur il Meir"/Schyn), linguatg da scrittira e dialects da la vallada da la Gelgia (Surses) e da la part rum. da la Val d'Alvra (Sotses). Il surmiran sa basa sin il latin vulgar ch'è entrà en questas regiuns cun ils invasurs rom. l'onn 15 a.C. e ch'è sa maschadà cun ils linguatgs preromans. El furma ens. cun il sutsilvan la part rum. dal Grischun Central e fa linguisticamain la punt tr. il ladin ed il sursilvan, reunind elements dad omaduas variantas (p.ex. scumanzar/antschever, pansar/patartger), dasperas particularitads lexicalas sco ils adverbs angal (mo, be) e mecta (detg). <br />En il 17./18. tsch. cumparan singulas scrittiras religiusas en il linguatg dal Surses. Enturn il 1850 vegnan era stampads intgins cudeschs da scola en surmiran. Ils emprims texts litterars en la lingua surm. vegnan dentant publitgads pir a l'entsch. dals onns 1920. Atgnadads foneticas da la furma scritta surm., che sa basa sin il dialect da Mon e Stierva, èn ils diftongs <em>ei, ou</em> (p.ex. meir, vousch, pronunziads en Surses mecr, vocsch [eliminaziun dal diftong], en Sotses moir, veusch/vausch). Tipic per il surmiran è la palatalisaziun dals infinitivs sin <em>-are</em>, precedids da <em>-gn-</em> e <em>-tg-</em> (bugnier, fitgier, dialectal fitgear), la finiziun velara <em>-ng</em> (bung, tgang) ed il vocal dal prefix <em>in-</em> (anturn, amprender), en pli la reducziun da <em>qua-</em> a <em>ca-</em> en Surses (catter, cal), variantas per <em>-tg</em> en Sotses (Surses: fatg; Bravuogn fin Lantsch: faz; Vaz: fatsch), il futur sintetic ed analitic (ia giaro/niro sper ia vign ad eir/neir), il pronom possessiv cun artitgel (igls noss frars) e la posiziun spez. da Bravuogn e Beiva, influenzads dal puter resp. dal bregagliot.<br /><br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: A. Decurtins, Vom Vulgärlatein zum Rätoromanischen, en: JHGG, 1986, 207-39; LRL 3, 764-85. Kuno Widmer  Surmeir Surrein  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: