e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Surses Susauna  Sursilvan Idiom da la Surselva, linguatg da scrittira e dialects da la Val dal Rain Anteriur. L'intschess da diever dal sursilvan scrit cumpiglia la Surselva (Cadi, Lumnezia, Foppa) ed Il Plaun. La basa dal sursilvan furma il latin vulgar ch'è entrà en Surselva cun ils invasurs rom. l'onn  15. a.C. e ch'è sa maschadà cun ils linguatgs dals colonists prerom. (p.ex. groma). Gia baud èn sa fatgas valair era influenzas germ. (p.ex. baun, tud. Bank; ualti, tud. svizzer: gwaltig/ziemlich; gleiti, tud. svizzer: geleitig, gleiti/bald). <br />Il 1611 ha stgaffì Steffan Gabriel cun ses «Ilg vêr sulaz da pievel giuvan» (ductrina cristiana) ed il 1615 Gion Antoni Calvenzano cun ses «Cuort muossament» (catechissem) ina varianta ref. resp. ina cat. dal linguatg da scrittira sursilvan. La varianta cat. sa basa sin il dialect da Mustér, ils singuls dialects surs. (Medel, Tujetsch, Breil, Foppa, Lumnezia) divergeschan dentant pulitamain in da l'auter. Atgnadads dal sursilvan èn il mantegniment dal diftong lat. accentuà <em>au</em> (p.ex. aur, taur) e dal nominativ plural masculin latin -<em>i</em> en las furmas regularas dal particip perfect e da l'adjectiv (umens amai, capi, temi), la sperdita dals pronoms nunaccentuads (exceptà il pronom reflexiv "se") en il linguatg modern (sursilvan vegl: defenda a las pertgira), il <em>-s </em>predicativ (p.ex. el ei ferms) e la finiziun <em>-el</em> per la conjugaziun dals verbs en l'emprima persuna singular preschent ed en l'imperfect indicativ (p. ex. jeu contel, mavel).<br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: A. Decurtins, Vom Vulgärlatein zum Rätoromanischen, en: JHGG, 1986, 207-39; LRL 3, 764-85. Carli Tomaschett  Surses Susauna  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: