e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Sutselva Sutter, Ruben  Sutsilvan Idiom da la Sutselva, linguatg da scrittira e dialects da la Val dal Rain Posteriur. L'intschess dialectal tanscha da Trin a Calantgil e cumpiglia Il Plaun, parts da la Tumleastga, la Mantogna e la Muntogna da Schons, quel da diever dal sutsilvan scrit da Calantgil fin e senza Giuvaulta (Il Plaun fa part da l'intschess da diever dal sursilvan scrit). Il sutsilvan sa basa sin il latin vulgar, entrà en questas regiuns cun ils invasurs rom. l'onn 15 a.C. El furma, ens. cun il surmiran, la part rum. dal Grischun Central. Ferma erosiun dal sutsilvan dapi la germanisaziun da Panaduz e da Seglias enturn il 1900, survivenza parziala o.t. a Trin, a Domat, a Razén e sin la Muntogna da Schons. Il sutsilvan è vegnì codifitgà pir en ils onns 1916/17 e scrit definitivamain pir a partir dal 1943 (Giuseppe Gangale). Atgnadads lexicalas dal sutsilvan èn p.ex. fri (detg) e bagliafar (discurrer). Il Plaun e parts da la Tumleastga han conservà - sco il sursilvan - il diftong lat. <em>au</em>, uschiglio <em>o</em> (aura/ora, stau/sto). Tut l'intschess suts. preschenta il monoftong lat. <em>e</em> (mesa, stela). Dal suffix lat. <em>-anu</em> resultan las pronunzias <em>-on, -eum, -ön, -aun</em> ed <em>-an</em> (en silba averta), p.ex. en la furma scritta Ziràn, tàna. Autras particularitads dal sutsilvan <br />èn: la palatalisaziun dals infinitivs sin <em>-are</em>, precedids da-<em> gl- </em>e<em> -gi-</em> en Il Plaun (maglier), en la Tumleastga ed en la Val Schons (rasgear), l'infinitiv dals verbs cun accent final senza <em>-r</em> dador la Viamala (vurdá, tumé), l'emprima persun da paucs verbs frequents sin <em>-t</em> (jou sunt, vont), il futur cun auxiliar (jou vignt ad aver, ad easser), il pronom possessiv cun artitgel (la mi'sora), la substituziun gen. dal -<em>gl</em>- tras -<em>j</em>- (feglia &gt; feja) ed il svilup tendenzial da l'<em>ö</em> secundar a Preaz e Sarn ad <em>ü</em> (bavö &gt; bavü).<br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: A. Decurtins, Vom Vulgärlatein zum Rätoromanischen, en: JHGG, 1986, 207-39; LRL 3, 764-85. Kuno Widmer  Sutselva Sutter, Ruben  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: