e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Ursera, Cuolm d' [Alpsu, Crispalt] Ursicin  Ursera, Val d' Vallada che s'extenda dal Pass da Cuolm d'<elirlink href="aid:225">Ursera</elirlink> al Pass dal <elirlink href="aid:1998">Furca</elirlink>. Chats da munaidas dattan perditga dal transit tras la Val d'U. dapi il temp roman. A partir da ca. l'onn 600 furmava la val il cunfin tr. las quatter diocesas da Milaun, Sion, Constanza e Cuira. Dapi il 8. tsch. appartegneva ella a la Cadi, q.v.d. al territori feudal da la claustra da Mustér. Quest territori era cuvert da quel temp da guauds spess ed era strusch populà. Tr. il 8. ed il 13. tsch. ha la claustra laschà runcar ils guauds da la Val d'U. e cultivar il terren urbarisà. Enturn il 1200 èn immigrads Gualsers da lingua tud. en la val ed èn sa domiciliads sin las spundas sumbrivaunas anc betg occupadas da Rumantschs. Els han alura germanisà successivamain la val. L'avertura dal Gottard (1218) ha inizià in agen svilup economic en la Val d'U. Il prinzi-avat da Mustér exequiva sco patrun feudal (masser) la pussanza statala. Ils purs avevan il dretg dal liber feud ereditar e stuevan pajar persuenter l'uschen. tschains da l'avat. Els eran libers da persuna ed elegevan in mastral che tegneva dretgira en num da l'avat. Il 1239-40 ha l'imperatur suttamess la val a l'avugadia dals conts von Rapperswil, il 1285 als Habsburgs. Lur Brev da libertad datescha dal 1382. Il 1410 ha la Val d'U. sigillà in dretg da vischinadi (Landrecht) cun <elirlink href="aid:3959">Uri</elirlink>, ella ha dentant resalvà ils dretgs da cumin (Talrecht) e quels da l'avat, tr.a. era il dretg d'approvar il derschader/mastral da la Val U.  Il 1649 èn ils d'U. sa cumprads libers da la claustra da Mustèr. Fin a quel onn eran els obligads da far processiun a la festa da s. Placi a Mustèr ils 11 da fan. (dapi alura facultativa). L'epos «Il Cumin d'Ursèra de 1425» da Giacun Hasper Muoth lascha reviver en libertad poetica il mument ch'ils d'U. snegan als Uranais l'annexiun en preschientscha da l'avat Pieder de Pultengia. Il 1926 è vegnida averta la lingia da viafier Brig-Gletsch-Mustér (<elirlink href="aid:2907">Viafier Furca-Alpsu</elirlink>).</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: I. Müller, Geschichte von Ursern, 1984; Ovras da Giacun Hasper Muoth 3, 1997, 125-63 (l'epos en versiun lad. da Men Gaudenz è cumparì en il FL dals 16-2-1945). Adolf Collenberg  Ursera, Cuolm d' [Alpsu, Crispalt] Ursicin  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: