e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Zendralli, Arnoldo Marcelliano Zervreila  Zernez Vischnanca polit., cirq. Sur Tasna, distr. En, situada a la via tras l'Engiadina a l'entrada per il Pass dal <elirlink href="aid:1997">Fuorn</elirlink>, cun la fracz. da <elirlink href="aid:147">Brail</elirlink>. 1131 <em>Gumpo de Ernece</em>, 1161-64 <em>Zarnetz</em> (omaduas attestaziuns figureschan en ina copia dal 1365). 1835 634 abit.; 1850 603; 1900 596; 1910 1'075 (construcziun da la Viafier retica); 1950 739; 2000 959.<br /> Chats dal temp da fier a Muottas ed a Muottas da Clüs e relicts da culegnas dal temp da bronz (Cuvels/Ova Spin) cumprovan che Z. era abità gia en il temp preistoric. Il 1968 e 1971 han ins scuvert ina culegna rom. cun susta da chavals sin il Munt Baselgia. En il 12. e 13. tsch. è la regiun da Z. vegnida colonisada ed urbarisada intensivamain (runcadas). Possess dals signurs de Tarasp e de Frickingen èn attestads per il 12. tsch., numerus bains dals signurs de Wildenberg per il 13. tschientaner. Quels èn alura ids a l'uvestg da Cuira, pli tard als Plantas da Zuoz (14. tsch.). La tur dal chastè da Wildenberg, la tur da la fam. Mohr e pliras turs d'abitar integradas en chasas purilas derivan dal temp medieval. Il 1367 è vegnida fundada la LCD a Z. Il 1499 ed il 1622 è la vischnanca vegnida destruida. Suenter l'iconoclassem dal 1553 ha aderì Z. a la cretta refurmada. Il 1609 ha Rudolf de Planta fundà la baselgia parochiala construida en stil baroc tempriv. Ils de Planta-Wildenberg han determinà fin viaden il 19. tsch. la politica da Z. e da l'Engiadina Bassa. Il chastè da Wildenberg, in cumplex baroc, ha servì il 1956-2008 da chasa com., alura a l'administraziun dal <elirlink href="aid:3858">Parc Naziunal Svizzer</elirlink>. Il 1652 è sa liberada la vischnanca da Z., ens. cun las autras vischnancas da la val, da l'Austria ed ha fatg part fin il 1851 dal cumin da Sur Tasna. Suenter l'incendi dal 1872 la vischnanca è vegnìda reconstruida en il stil tal. cun tetgs mez plats. Dal 14. al 17. tsch. han ins explotà ed elavurà (cun interrupziuns) minerals da fier a Buffalora ed Il Fuorn. Tr. il 15. ed il 19. tsch. èn vegnidas flottadas enormas quantitads da laina ad Alla. Z. è stà da tuts temps in impurtant center da traffic. Dapi il 1913 maina la lingia Bever-Scuol da la Viafier retica tras Z. La vischnanca da Z. ha anc adina la pli gronda surfatscha da guaud da tut la Svizra: 68% da la surfatscha dal PNS, fundà il 1914, sa chattan sin territori com. da Z. Dapi il 1968 exista a Z. la Chasa dal Parc (museum), remplazzada il 2008 d'in edifizi nov. La vischnanca è era la sedia da las OE d'Engiadina SA; il 1971 è vegnida averta l'ovra d'accumulaziun a pumpa cun il Lai da Livign ed il batschigl d'egualisaziun Ova Spin. En ils davos decennis dal 20. tsch. èn daventads l'industria da construcziun ed il turissem las funtaunas d'entrada las pli impurtantas da Z. Part da la populaziun da lingua rum.: 2000 61,1%/80,2% (ML/Lindic).</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: TG, 1971, nr 4; J. Rageth, Römische Siedlungsüberreste von Z., en: BM, 1983, 109-59; G. Filli, Z., 1985; R. Duosch e.a., Noms rurals da Z., 2005. Paul Eugen Grimm  Zendralli, Arnoldo Marcelliano Zervreila  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: