e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Aviatica AVS  Avras Vischnanca polit., cirq. A., distr. Rain Posteriur. La culegna consista da singuls bains ed aclauns, tr.a. da Cresta, il center politic ed ecclesiastic da la val, e da <elirlink href="aid:1154">Juf</elirlink>, l'abitadi permanent situà il pli aut en l'Europa (2126 m). La vischnanca cumpiglia las vals dal Rain da Juf e d'A. sco era las vals lateralas <elirlink href="aid:2979">Madris</elirlink> e Bergalga. 1292 <em>Anue (Avre?)</em>, 1354 <em>Auers</em>, tud. Avers (uffiz.). 1645 498 abit.; 1850 293; 1900 204; 1950 167; 1960 270 (construcziun OE); 1990 128; 2000 160. <br />Ina sigir cun chau radund da la fin dal temp neolitic e trais fossas dal 3.-6. tsch. dattan perditga d'ina preschientscha umana fitg tempriva. La Val d'A. è prob. vegnida colonisada da Rumantschs pir a partir dal 11. tsch. sur l'ospizi da S. Peder (Pass dal Set). Suenter il 1280 èn arrivads Gualsers dal Pomat en la Val d'A., nua ch'els èn sa domiciliads l'emprim mo en las regiuns pli autas. Fin il 1310/20 han els conquistà l'entira val e stgatschà la populaziun indigena ed il linguatg rumantsch. La culegna gualsra era a l'entschatta sut la protecziun da la citad da Com, a partir dal 14. tsch. sut il patrunadi da l'uvestgieu da Cuira. Sco part da la LCD (a partir dal 1367) è la Val d'A. daventada autonoma. Il 1498 è ella s'alliada cun la Confed. ed è daventada il 1524/26 part integrala da las Trais Lias. Sper la baselgia parochiala a Cresta, che datescha da l'entschatta dal 14. tsch. (oriundamain prob. patrocini da S. Teodul, evtl. da s. Clau), existan chapluttas a Madris e forsa er a Cröt. Refurmaziun 1525-30. La constituziun da la vischnanca d'A. è attestada prob. gia per il 1292, cun segirtad per il 1377 (cumin). Ils cudeschs dal pajais dal 1622/44 èn revisiuns da statuts pli vegls. Fin il 1867 è la chasa-cumin stada la sedia da la dretgira. Plirs process ed execuziuns da strias ad A. dal 1652-64. A. è dapi il 1851 ina vischn. ed in cirquit, dapi il 1902 er in cirquit electoral autonom, quai che garantescha a la val ina represchentanza permanenta en il Cussegl grond. A basa d'ina chascharia privata e tenor in sistem da corporaziun vegniva pratitgà l'allevament da muvel e l'economia d'alp. Fin enturn il 1850 era il commerzi da muvel sur la Forcellina ed il Set orientà vers il sid (fieras lumbardas). Ils sintoms da crisa ch'èn sa manifestads per part gia en il 17. tsch. (debits, numerusas fittanzas als Salis, diminuziun da la populaziun), han cuntanschì lur culminaziun en il 19. tschientaner. <br />Il 1895 ha la Val d'A. obtegnì cun l'avertura da la via nova in access a la rait da traffic chantunala. Pir la construcziun dal lai da serra en la Valle di Lei (1958-63) ha dentant inizià in svilup economic (tschains d'aua, provediment d'electricitad, renovaziun da l'access a l'A13). Sper l'agricultura, promovida tras la fundaziun Pro Avers, offra er il turissem da stad ed enviern (o.t. quartiers privats) pussaivladads da gudogn a la populaziun dad A. La Societad Alte Averser Strasse garantescha il mantegniment e p.p. la renovaziun dals artifizis istorics e da la via.<br /><br /></p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: H. Weber, Avers, 1985; H. Weber, Die Walserkolonie des Avers, en: BM, 1987, 198-212; TG, 2001, nr 4, 18-21. Hermann Weber  Aviatica AVS  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: