e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Archiv svizzer da litteratura (ASL) Ardez  Archivs Archivs èn installaziuns che servan a rimnar sistematicamain, tegnair en salv e render accessibel purtaders da scrittiras, da tuns e da maletgs. Archivs vegnan mantegnids da vischnancas e citads, firmas, societads, fundaziuns ed autras instituziuns privatas, fam. u persunas singulas.<br />L'Archiv dal stadi dal Grischun a Cuira cuntegna actas e doc. dal temp curretic e da l'administraziun da la Republica da las Trais Lias e da ses successur, il chantun Grischun. El dat ultra da quai alloschi a plirs archivs privats (p.ex. a quels da las fam. Planta, Salis, Castelmur, Tscharner e.a.) ed a div. societads e posseda microfilms dals vegls doc. d'archivs da las vischnancas, da las plaivs e dals cirquits. En furma da copias fotografadas e da microfilms èn registrads en l'Archiv dal stadi era inventaris retics d'archivs da l'exteriur, surtut da l'Archiv naz. dal Tirol a Puntina e dal Haus-, Hof- und Staatsarchiv a Vienna. L'Archiv dal stadi dal Grischun è accessibel a la publicitad.<br />L'Archiv episcopal a Cuira cumpiglia ina documentaziun che correspunda a la posiziun centrala da l'uvestg sco chau da la diocesa e signur feudal e territorial durant il temp medieval. Ultra da la collecziun da doc. che dateschan dal temp carolingic, cuntegna el annuaris, urbaris e doc. da fatschenta da la fin dal temp medieval. Dal material dal temp modern tempriv tgira el surtut las actas creadas en affars benefizials. En l'Archiv episcopal èn integrads ils archivs da las claustras da S. Nicolai e da S. Gliezi (omaduas a Cuira) e da l'abazia da Curvalda, abolidas durant la Refurmaziun. El è accessibel a moda limitada, gist sco ils archivs parochials.<br />Las archivalias dals cumins e da las vischnancas en las Trais Lias, organisadas a moda fitg federalistica, èn sparpagliadas. Ellas èn funtaunas ordvart impurtantas per il temp avant il 1800. Ils archivs dals cumins e da las vischnancas èn accessibels sin dumonda.<br />Archivs da documentaziun regiunals possedan Brüsch, Tavau, Crusch en Partenz, Mesocco, Samedan, Stampa/Coltura e S. Murezzan. Ils archivs privats (Salis, Planta, Gugelberg von Moos, Latour e.a.) èn accessibels sin dumonda, medemamain ils archivs da las claustras da Mustér, Müstair e Cazas. In archiv spezial è l'Archiv grischun per la cultura da las dunnas a Cuira, fundà il 1997, editur da la retscha «fraubünden» (<elirlink href="aid:1109">Funtaunas</elirlink>; <elirlink href="aid:1413">Istoriografia</elirlink>).</p> Archiv: Ovras: Funtaunas: Litteratura: R. Jenny, Das Staatsarchiv Graubünden in landesgeschichtlicher Schau, 1974²; S. Margadant, Historia ed organisaziun dils archivs grischuns e digl Archiv dil stat dil Grischun, en: Ischi, 64/1979, 58-68. Silvio Margadant  Archiv svizzer da litteratura (ASL) Ardez  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: