e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Mastergnanzas Mastrils  Mastral Term utilisà istoricamain per designar il pres. da la dretgira com. u cirq. (Engiadina Bassa: mastral; Sutselva e Surselva: mistral; Engiadin'Ota: landamma) resp. il pres. da vischnanca (Surmeir: mastral) che funcziunavan pli baud sco pres. da la dretgira bassa com. u civila (p.ex. Engiadina Bassa: mastral da cumün pitschen). La furma feminina mastralessa designava oriundamain la dunna dal mastral, cun l'elecziun da las dunnas en quella funcziun è ella vegnida extendida era a quella significaziun specifica (rg: mastrala). Suenter l'extincziun dal contadi da la Rezia Sura (11. tsch.), era l'uvestg daventà il signur feudal da l'Engiadin'Ota, dotà d'ina immunitad territoriala. Sco administratur aveva el engaschà ministerials che stattan etimologicamain a la basa dal term rum. mastral, introducì per designar il titular dal stab da dretgira. Tenor il dretg german preparava, avriva e manava il mastral la dretgira, pronunziava la sentenzia e procurava per l'execuziun. El n'aveva dentant betg il dretg da prender part al truament (ni cun dretg da discutar ni cun dretg da votar) e na dastgava era betg participar a la procedura senza il consentiment dals giurads che truavan, entant ch'il mastral derschava. Ils derschaders cirq. actuals correspundan als giurads (truaders) d'antruras. Tenor l'anteriur dretg chant. (dapi il 1851/54) dastgava il mastral sco pres. da la dretgira cirq. discussiunar, votar e pronunziar la sentenzia; en cas da paritad deva el la vusch da tagl. Dapi il 1524 represchentava il mastral il cumin vers l'exteriur ed era perquai il pli savens, ex officio, mess a la Dieta da las Lias. Questa accumulaziun d'uffizis era usitada era en il 19. e 20. tsch.: il mastral vegniva era elegì sco deputà en il Cussegl grond, sch'el na renunziava betg explicitamain a quest mandat. Durant la Republica cumandava la classa politica dominanta era la milissa, il mastral en uffizi n'era dentant betg ex officio manader da la milissa da cumin (Bandiera). Il modus ed il termin da l'elecziun dal mastral variavan tut tenor il cumin ed il temp. En ils onns 1990 vegniva el elegì mintga trais onns a l'urna u tras la tschentada da cumin ed aveva qua la funcziun da pres. da la dretgira criminala. Dapi la dissoluziun da las dretgiras cirq. l'onn 2000 è il mastral en uffizi (mo pli) pres. dal cussegl cirq., mediatur, derschader singul en cas civils (fin a 1'000.- frs) e da dispitas d'ierta sco era derschader da mandats penals (fin a trais mais praschun). El vegn elegì dal cumin per ina perioda da trais onns. Funtaunas: CDG; RQGR (o.t. tom 1, 17-52); FDR. Litteratura: P. Tuor, Co dertgavan nos babuns sur malfatgs?, en: Ischi, 9/1907, 80-153; Pult, Ämter und Würden, 399 s., 406; Färber, Herrenstand, 24-27. Adolf Collenberg  Mastergnanzas Mastrils  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: