e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Desax, Giusep Dicziunari Rumantsch Grischun (DRG)  Diaspora rumantscha Il term diaspora rum. vegn duvrà spezialmain en la schurnalistica dapi ca. l'onn 1970. La diaspora rum. cumpiglia quella part da la populaziun che inditgescha il rum. sco meglier linguatg e/u linguatg discurrì en fam., en scola ed en la professiun, che viva dentant en regiuns cun in auter linguatg uffizial. I dat la diaspora grischuna, nua ch'il rum. ha in tschert status, e quella ordaifer il Grischun. Bunamain la mesadad da l'entira populaziun rum. (1990/tuttas indicaziuns: 32'064 pers./48,3%; 2000 26'570/43,8%) viva en la diaspora che sa cumpona da persunas emigradas per motivs da scolaziun, da mandats politics e d'occupaziuns professiunalas sco era per raschuns famigliaras dal territori tradiziunalmain rum., surtut a Cuira ed en las grondas citads svizras. La diaspora rum. cumpiglia era persunas da la segunda e terza generaziun senza scolaziun rumantscha. Ella furma, ens. cun la populaziun da lingua rum. dal territori tradiziunalmain rum. (q.v.d. da las regiuns Surselva, Sutselva, Surmeir ed Engiadina/Val Müstair), la Rumantschia. La diaspora rum. è s'engaschada decisivamain per la fundaziun da la Lia Rumantscha (1919) e per la renconuschientscha dal rum. sco quarta lingua naz. svizra (1938). Ella è anc oz ina ferma pitga per la Rumantschia. Uschia ha ella instradà tr.a. il provediment da Radio Rumantsch en las raits da la Bassa. Gia baud èn sa furmadas uniuns rum. en la diaspora rum. (p.ex. a Cuira il 1915 ed a Turitg il 1920). Regiuns oriundamain rum. sa sentan actualmain sco parts da la diaspora rum. (p.ex. Il Plaun cun Panaduz, Razén e Domat). Las regiuns dal territori tradiziunalmain rum. e las instanzas chant. excludan savens la diaspora rum. da decisiuns en fatgs rum., malgrà il grond dumber da persunas che discurra qua rum. e malgrà il ferm engaschament da la diaspora rum. a favur da la lingua e cultura rumantscha. Il 1991 è vegnida fundada l'Uniun da las Rumantschas e dals Rumantschs en la Bassa (URB) sco uniun da tetg da las societads rum. localas, constituidas ordaifer il Grischun; ella è vegnida recepida il medem onn en la Lia Rumantscha sco uniun extraterritoriala. La diaspora rum. è creschida ils davos onns ed ha intensivà ils contacts cun la regiun d'origin; il return en patria è per blers che vivan en la diaspora rum. in'opziun u ina realitad (avant u suenter la pensiun). Litteratura: G. Decurtins, Cuera ed ils Romontschs e Cuera, en: Ischi, 75/1990, 184-86. Clau Solèr  Desax, Giusep Dicziunari Rumantsch Grischun (DRG)  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: