e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Dieschma Dietas da las Trais Lias  Dieta confederala Il term Dieta confed. designava fin il 1848 la radunanza dals mess dals chantuns da la Confed. svizra. Mintga chantun delegava avant il 1798 in fin dus mess: cuvitgs (burgamesters), mastrals u auters represchentants da l'elita politica a la Dieta confederala. Dapi las Guerras da Burgogna (1474-77) eran ultra da quai represchentads savens era ils Lieus alliads cun ina vusch a la Dieta confed., regularmain dentant mo il prinzi-avat da S. Gagl e las citads da S. Gagl e da Bienna e sporadicamain il Vallais e las Trais Lias. Il lieu da reuniun da la Dieta confed. variava. Durant la Republica helvetica ha existė la Dieta confed. mo in curt temp sin il fundament da la Constituziun da Malmaison (1801), imponida da Napoleun. Durant la Mediaziun trametteva mintgin dals 19 chantuns in mess, quels pli populads mintgamai dus: Berna, Turitg e S. Gagl, il Vad, l'Argovia ed - a basa d'in dumber da populaziun supponė per sbagl - il Grischun. Votaziuns cun resultads ad referendum vegnivan decididas tenor il princip da la maioritad simpla. Mo las decisiuns davart guerra, pasch ed allianzas basegnavan ina maioritad da trais quarts da las vuschs. Sut il presidi (alternant) dals chantuns directorials (Friburg, Berna, Basilea, Turitg, Lucerna e Soloturn) recrutava la Dieta confed. las truppas militaras per la Frantscha ed organisava las intervenziuns da l'armada en cas da tumults interns. A la Dieta confed., convocada durant ils onns 1815-48, han participā exponents dals 22 chantuns cun dretgs eguals. Lieus da reuniun cun funcziun d'avantlieu čn davantads en roda per mintgamai dus onns Lucerna, Berna e Turitg. Il Contract fed. dal 1815 (15 art.) ha attribuė a la Dieta confed. la politica exteriura ed il militar sco era la regulaziun da conflicts a l'intern u tr. ils chantuns. La Const. fed. dal 1848 ha remplazzā la Dieta confed. tras il Cussegl dals chantuns cun mintgamai dus represchentants chantunals. Quel furma dapi alura, ens. cun il Cussegl naz., l'Assamblea fed. a duas chombras e, sco tala, la legislativa da la Svizra. Ils delegads grischuns vegnivan elegids tr. il 1803 ed il 1848 dal Cussegl grond en la sessiun da stad ed instruids en moda impegnativa. Per sessiuns extraordinarias vegnivan els elegids ed instruids da nov. Fin il 1836 vegniva elegė il deputā principal en roda dal ravugl da las Lias; dal 1808-48 era quel en in ritmus da trais onns in catolic, ils auters onns era il cundeputā in catolic. Tenor la lescha dal 1837 stueva il deputā principal sa cussegliar cun ses cundeputā, sche l'instrucziun mancava u n'era betg dal tuttafatg clera u cumpletta, ed el decideva en ultima instanza davart il votum dal Grischun. Era il mess refurmā vegniva ussa elegė (da nov) senza resguard da las Lias, il delegā catolic derivava da la Surselva (sco fin qua). Ils 26-10-1848 čn vegnids elegids ils emprims cussegliers dal chantun. Esser mess a la Dieta confed. era ina missiun d'onur. Ils mess vegnivan accumpagnads e servids dal salter en ornat uffizial. Avant il 1810 aveva la delegaziun durant  in tschert temp era in secretari. Archiv: ASGR, Protocols dal Cussegl grond 1803-48. Adolf Collenberg  Dieschma Dietas da las Trais Lias  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: