e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Gisler, Anton Giuliani, Tomaso  Giubileums patriotics Las festas commemorativas naz. e chant. čn stadas elements impurtants per il svilup d'ina conscienza naz. moderna resp. per il process da furmaziun da la "naziun svizra" e da l'unitad chantunala. Ils giubileums moderns čn colliads cun ils giubileums da battaglias da la Veglia Confed. e dal chantun Grischun. Quels commemoravan plitost las ovras victoriusas dals antenats che las victimas da las battaglias; il cordoli ha fatg plazza al triumf, aspects religius sacrals a las realitads religiusas civil-statalas. L'accentuaziun da las ovras dals antenats serviva era a la furmaziun civica (libertad, independenza, solidaritad e conscienza republicana). L'impuls principal deriva dal giuven moviment lib. da l'entsch. dal 19. tsch. cun il svilup da las uniuns naz. (uniuns da tir, da chant e da sport). Ils elements tradiziunals, per gronda part sacrals, dals giubileums en regurdientscha da battaglias čn vegnids cumplettads cun novs elements, o.t. cun gieus festivs represchentads en furma da rapports inscenads da battaglias, ma era cun gasettas da giubileum, publicaziuns commemorativas, monuments istorics u festas da tir. Entant ch'ils vegls anniversaris da battaglias eran ina simpla commemoraziun annuala, vulevan las novas festivitads svegliar la conscienza per la distanza temporala; decisiva era la cifra decimala radunda. Las festas commemorativas grischunas suandavan il schema dals exempels naz.: p.ex. las festas per il 400. anniversari da la LG (1824) e da la LDD (1836). Las festivitads en commemoraziun da l'adesiun dals novs chantuns a la Confed. svizra han furmŕ pli tard in nov tip da giubileum, ed il 1891 č vegně declerŕ il 1. d'avust uffizialmain sco di da la festa naziunala. En il Grischun percunter giogan las festivitads da la Veglia Confed. - per motivs istorics evidents - ina rolla marginala (il Grischun č aderě a la Confed. pir il 1803). Il punct culminant dals giubileums grischuns č stada la festa per il 400. anniversari da la Chalavaina (1499-1899) ch'ha superŕ tut las festivitads precedentas e servě da model als giubileums suandants (LG 1924, LDD 1936, Porclas 1952, Partenz 1949, Engiadina Bassa 1952, Schons 1958, Val Müstair 1962): servetsch divin per part al liber, defilé dals notabels, cortegi istoric, pleds festivs e gieu cun chant (Gieus festivs istorics). Il gieu da la Chalavaina ha evocŕ, sper las ovras dals Grischuns e da lur erox Benedetg Fontana, era la cuminanza solidarica naz.: l'uniun da la Rezia e la Helvezia. Las festas da tir annualas u periodicas (Tir da la Chalavaina, Tir da Porclas e.a.) gidan a tegnair viva la regurdientscha (Litteratura naziunala rumantscha, Chanzun populara rumantscha). Ultra dals giubileums patriotics čn era las festas en commemoraziun da la Refurmaziun vegnidas celebradas en ils onns 1828/29 sco festas secularas. Lŕ nua ch'il process da furmaziun č anc en gir naschan cuntinuadamain giubileums. Litteratura: M. Carnot, Armas e larmas en la Cadi : Drama en memoria centenara dell'ujarra en Surselva: 1799-1899, 1899; Fiasta centenara Trun. Til festiv, 1924; Cudisch festiv pil centenari de Porclas, 1352-1952, 1952; 1367 Gottshuspunt 1967: 600 Jahr Feier, 1967; C. Willi, Calvenschlacht und Benedikt Fontana, 1971; Das Festspiel, edě da B. Engler, G. Kreis, 1988; C. Santschi, Schweizer Nationalfeste im Spiegel der Geschichte, 1991; M. Bundi, Vom Wandel des Calvengeschehens […], en: Calven 1499-1999, 2000, 135-51. Georg Kreis  Gisler, Anton Giuliani, Tomaso  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: