e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Guardaval Gudench, Men  Guardia svizra papala Sortida d'in contract stipulà dal papa Julius II cun Turitg e Lucerna il 1505, engaschada en servetsch dal Vatican dapi il 1506. La G. ha la funcziun da proteger il papa, segirar il Vatican e las residenzas papalas e render servetschs d'onur a chaschun da cults divins. Interrupziuns dal servetsch papal hai dà en ils onns 1796-1800, 1809-14 e 1848-49. Suenter il 1848 ha la G. cuntinuà a servir al papa sin basa d'in capitulat conclus da la Svizra e da chantuns cat. cun il Vatican. Dapi il 1848 sa cumpona la G. mo pli da Svizzers. Il 1921-35 ha il colonel Alois Hirschbühl cumandà la G. - l'emprim cumandant betg oriund dal chantun da Lucerna. Chaplans grischuns da la G. èn stads Johann Flurin Decurtins da Trun 1829-62, ses nev Johann Flurin Decurtins 1862-63 e Friedrich Bäder da Mastrils 1864. Dapi il 1970 è la G. la suletta furmaziun militara dal Vatican, e dapi il 1979 cumpiglia ella 100 gardists. 1833-1910 han servì en la G. 61 gardists grischuns: 19 da Trun, 10 da Sumvitg, set da Domat, ils auters da Razén, Mastrils, Mustér, Sagogn, Breil, Schlans, Schluein, Ferrera, Surava e.a. (2009 10). Litteratura: P.M. Krieg, Die Schweizergarde in Rom, 1960; F. Maissen, Bündner Studenten am Kollegium de Propaganda Fide in Rom 1633-1920, en: BM, 1972, 228, nr 18, 217-33; H. Küng, Glanz und Elend der Söldner […], 1993, 117-20, 127-41; C. Jacomet, 500 onns Garda papala svizra a Roma, en: Cal. Rom., 2006, 353-74. Adolf Collenberg  Guardaval Gudench, Men  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: