Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Baselgias dal GrischunBass, Maria lemma sequent

Basilea
Relaziuns pli stretgas cun il Grischun existan dapi la fundaziun da l'Univ. da B. il 1460. Gia per l'emprim semester era immatriculà in Ulricus Restlin de Curia,pli tard plevon ad Almen, sco 33. student. Tr. il 1460 ed il 1529 èn attestads 78 ulteriurs students dal Grischun a B. A partir dal 1471 han lavurers da B. explotà salpeter a Cuira per la producziun da pulvra, e per il medem temp è attestà in conterfeyer basilais (prob. Bartholomäus Rutenzweig), occupà cun lavurs da pictur vi da la chasa com. da Cuira. A B. è vegnida concludida il sett. 1499, suenter la fin da las Guerras svabaisas, la Pasch da B., a la quala èn era sa participads ils mess da las Trais Lias che n'han dentant betg cuntanschì il success ch'els spetgavan sco victurs a la Chalavaina. Dal temp da l'Umanissem e da la  Refurmaziun han las relaziuns tr. B. e las Lias cuntanschì lur culminaziun. En ils onns 1520 ha l'uvestg da Cuira, Paul Ziegler, tgirà stretgs contacts cun umanists da B. Tr. il 16. ed il 18. tsch. han impurtants refurmaturs grischuns sco Johannes Comander, Jakob Salzmann, Raphael Egli, Gian Travers e.a. studegià a B., ma era politichers, scienziads e medis dal Grischun sco Christian Sax-Vuorz, Hans von Jochberg, Andrea Ruinelli, Johannes Guler von Wyneck, Gieri Genatsch, Fortunat von Juvalta, Fortunat Sprecher von Bernegg, Johann Anton Grass ed Ulysses von Salis-Marschlins. Dals 169 students grischuns immatriculads en il 16. tsch. a B. derivavan 103 da l'Engiadina. Enturn il 1582 era il chirurg Johann Nicolaus Stupanus professer a B. Suenter il Murdraretsch en Vuclina (1620) han era  numerus refurmads vuclinais (Fatios, Pellizzaris, Grillos, Paravicinis e.a.) chattà asil a B. In intermez interessant hai dà il 1554: il renumà Sebastian Münster aveva titulà ils Engiadinais en sia «Kosmographie» da gens furax (v.d. da laders), menders ch'ils zagrenders, provocond qua tras grondas irritaziuns. Per purtar plant e dumandar satisfacziun aveva l'Engiadina tramess Gian Travers e Balthasar Planta a B. Ma Münster era gia mort il 1552, ed il stampadur na pudeva betg vegnir fatg responsabel. Ils Engiadinais èn a la fin finala sa cuntentads cun ina decleraziun d'onur ed ina "reparaziun" da vart dal stampadur a l'adressa da las Trais Lias, sigillada dal cussegl da B. Il 1583 han differents crediturs da B. manà senza success in lung process cunter il commerziant a l'engrossa Lorenzo Lumaga da Plür.
Durant l'uschen. chatscha da demagogs e la persecuziun d'aderents da la democrazia en Germania suenter il 1820 è daventada la citad da B., sper quellas dad Aarau e Cuira, in refugi per ils fugitivs ed è vegnida discreditada da gasettas tud. sco fuaina revoluziunara. Circuls da finanzas da B. han sustegnì essenzialmain la construcziun da la rait da viafier a binari stretg en il Grischun. Il 1888 è vegnida fundada la Viafier a bianari stretg Landquart-Tavau SA, ed il 1910 ha ina gruppa d'investiturs da B. era pussibilità la realisaziun da la Viafier dal Bernina. En temps pli recents èn plirs Grischuns stads activs sco professers e recturs a l'Univ. da B. (tr.a. Ludwig Rudolf von Salis). Members da las fam. Engi, (von) Planta e.a. stevan e stattan anc adina a la testa dad interpresas da l'industria chemica a B. che occupan era numerus Grischuns. Il 1959/60 eran immatriculads 35 Grischuns (9 dunnas) a B., il 1990/91 59 (21) ed il 2004/05 194 (117). Il 1990 eran domiciliads 1020 Rumantschs a B., il 2000 706. Il 1888 è vegnì fundà a B. in Bündner Hülfsverein, dal qual è sortì l'odiern Bündner-Verein Basel. 


Litteratura:
J.R. Truog, Die Bündner Studenten in Basel von 1460-1700 und die Studien der Bündner Prädikanten von 1701-1842, en: JHGG, 1938, 75-123; H. Hartmann, Die Bündner in Basel, en: BJb, 1961, 11-14; Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte, 619.

Martin Bundi

lemma precedents Baselgias dal GrischunBass, Maria lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: