Hössli, Philipp

Hotzenköcherle, Rudolf

L'hotel (betg determinà sco noziun ni dal punct da vista giuridic ni economic) en il senn d'in lieu d'alloschament pli grond e da qualitad - p.ex. l'Hotel Schwanen a Lucerna il 1835 - è entrà en diever en citads svizras en ils onns 1830 cura che l'augment dal traffic commerzial e dal dumber da viagiaturs surpassava las capacitads dals albierts. A l'entschatta d'ina hotellaria destinada a la recreaziun ed a la reconvalescenza dals giasts stevan ils hotels cun bogns da cura, p.ex. a Ragaz Bogn (1841 resp. 1868), Tarasp u S. Murezzan (1860-64). En ils onns 1870 èn suandads hotels da cura (curas climaticas, curas d'aua e da scotga) e sanatoris construids en regiuns pli autas, p.ex. a Tavau, Claustra, Mustér, Flem ed Arosa (Turissem).

Il success da l'alpinissem ha promovì a partir da la mesadad dal 19. tsch. l'hotellaria al pe da las Alps (surtut a Lucerna e ad Interlaken), en vischnancas da muntogna e perfin sisum las muntognas dal spazi alpin e prealpin (surtut en la Svizra Interna, l'Engiadina, la Part Sura Bernaisa ed il Vallais): dapi il 1865 èn vegnids erigids hotels pli pitschens e pensiuns e gia a partir dal 1875 gronds hotels da luxus, l'emprim a S. Murezzan Bagn, alura a S. Murezzan Suvretta ed en autras vischnancas da l'Engiadina. Il stil architectonic dals hotels e la gestiun dals manaschis s'orientava als giavischs dals giasts esters che provegnivan fin il 1914 surtut da l'Engalterra, da la Germania, da la Russia e dals Stadis Unids da l'America e che tschertgavan la bellezza da la natira, ma era in ambient social elevà. Igl èn naschids hotels palazis cun vista sin las muntognas, savens munids cun salas da gieu (p.ex. l'Hotel Bernina a Samedan, il Palace a S. Murezzan). Tals hotels duevan satisfar als basegns d'ina clientella bainstanta (aristocrazia e classa mesauna industriala e bancara) che restava ditg. L'hotellaria da luxus è era stada quella ch'ha rendì enconuschenta la Svizra sco pajais turistic d'emprima classa a l'exteriur. Als giasts da vacanzas da la classa mesauna offrivan ils hotels pitschens, las pensiuns ed ils albierts alloschis pajabels. Il svilup e la qualitad excellenta dals hotels èn d'attribuir a l'epoca dals piuniers a singuls hoteliers ed a lur dinastias (Kienbergers, Bons, Badrutts e.a.) ch'eran savens parentads in cun l'auter e ch'han transmess lur savair e lur chapital d'ina generaziun a l'autra.

En proporziun cun la populaziun aveva la Svizra Interna enturn il 1900, anc avant il Grischun, la pli gronda densitad d'hotels. In augment nuninterrut da giasts tr. il 1890 ed il 1914 ha manà a la gronda fluriziun da l'hotellaria grischuna. L'hotellaria da luxus, fermamain chapitalisada, è alura stada spezialmain suttaposta a crisas: l'absenza surtut da giasts esters durant l'Emprima Guerra mundiala ha mess l'hotellaria e las vischnancas dependentas da quella en ina profunda crisa finanziala e sociala. L'hotellaria, colliada cun l'economia publica, era entant daventada l'emploiadra la pli impurtanta. Perquai han surtut il chantun da Berna ed il Grischun, pertutgads fermamain da la crisa, empruvà da sustegnair cun agid da la Confed. l'hotellaria cun mesiras d'urgenza: il 1915 è vegnida introducida la concessiun uffiziala per novs hotels (clausula da necessitad vertenta fin il 1952); a la convenziun davart las tariffas interprendidas per evitar falliments èn suandadas las fundaziuns da l'Uffizi naz. svizzer dal turissem (1917/18), da l'Uniun grischuna da hoteliers (1918) e da la Schweizerische Hoteltreuhand AG (cun sedia a Turitg), ina societad fiduziaria per la sanaziun da l'hotellaria (1921). Cun investiziuns massivas, o.t. en l'infrastructura sanitara, han numerus hotels fatg gronds debits e blers èn ids facticamain da las fam. fundaturas a las bancas. En il temp tr. las guerras mundialas èn vegnids erigids era implants da transport locals ed a partir dal 1925 vias d'autos ch'han avert la cuntrada, en in'emprima fasa al turissem da stad (Automobil). Suenter il 1930 han runals da skis (ils emprims èn vegnids averts a Tavau il 1934) promovì il turissem d'enviern (Telefericas). La crisa economica mundiala è s'effectuada en maniera ordvart negativa sin l'hotellaria grischuna: il dumber da pernottaziuns è sa diminuì da 4,1 miu. il 1929/30 a 3,3 miu. il 1938/39 resp. a 2 miu. il 1939/40. Durant la Segunda Guerra mundiala ha l'occupaziun dals hotels cun giasts svizzers e persunas internadas pudì mitigiar la crisa (pernottaziuns 1940-45: 2,8 miu. en media).

La nova partenza suenter il 1945 è stada difficila, malgrà l'augment da las frequenzas da giasts. En confrunt cun l'hotellaria a l'exteriur, construida en tutta prescha sin las ruinas relaschadas da la guerra, ha quella svizra stuì vegnir suttamessa ad ina renovaziun da la substanza architectonica. Ils custs da construcziun elevads e la fermezza dal franc svizzer han dentant impedì la modernisaziun da l'hotellaria. La stagiun d'enviern aveva pudì far in svilup allegraivel grazia a las div. pussaivladads da far sport (Sport d'enviern); blers hotels n'eran dentant, per mancanza da stgaudaments, betg preparads. La concurrenza da l'exteriur pli favuraivel aveva sfurzà ultra da quai a sbassar ils custs, tr.a. cun raziunalisar ils process da lavur e spargnar forzas da lavur. Tuttina frequentavan adina damain giasts ils hotels en Svizra. La mobilitad creschenta ha alura promovì il turissem dal di e la parahotellaria, e l'augment dal standard da vita ha rendì las vacanzas a l'ester pli bunmartgà.
A partir dal 1945 han las differentas furmas da l'hotellaria subì ina revitalisaziun: ils manaschis da cura (centers da reabilitaziun, clinicas autaplinas, bogns da cura e.a.) èn vegnids amplifitgads ed ils manaschis per passants (motels, hotels-garni e.a.) renovads; las interpresas da vacanzas activas (hotels da fam., hotels da sport) han integrà novas purschidas en lur program d'activitad (curs, simposis, congress). En numerus lieus dal Grischun è sa furmada ina monocultura turistica, da la quala èn sa fatgs dependents era ils mastergns e l'agricultura. Enturn il 1960 ha il turissem d'enviern superà quel da stad. Tr. il 1945 ed il 1980 è l'hotellaria s'augmentada per ca. 30% pernottaziuns, fin il 2000 è il dumber sa diminuì per ca. 7%, dapi alura crescha el puspè, cumbain fitg plaun. A l'augment considerabel da pernottaziuns en l'hotellaria en ils onns 1980 (fin a 6,9 miu. il 1990/91) è suandada ina regressiun cuntinuanta a ca. 5,6 miu. il 2003/04, alura  in augment a ca. 5,9 miu. il 2006/07. La midada structurala dals manaschis d'hotel è ida surtut a disfavur da las fatschentas pitschnas e mesaunas (fin a 50 letgs).

Fin il 1940 ha l'hotellaria caracterisà ils lieus turistics, a partir dal 1945 surtut la parahotellaria. Quella aveva sias antecessuras en las "chombras per giasts" affittadas da privats en il 19. tschientaner. En ils onns 1860 ha il Club alpin svizzer cumenzà a construir sias chamonas en las muntognas, suandadas da las chamonas dals amis da la natira. A partir dals onns 1920 èn vegnids erigids, tenor il model tud., albierts da giuventetgna. Durant il tranterguerras han era privats construì chasas da vacanzas ed instituziuns socialas han investì en chasas ed abitaziuns da vacanzas (colonias da vacanzas). En ils onns 1950 ha inizà il turissem da massa, provocond en il spazi alpin in enorm boom da construcziun cun entiras colonias da chasas ed abitaziuns da vacanzas en possess dad esters (segundas abitaziuns). Intginas da quellas (p.ex. a Lags-Murschetg) furman veritablas colonias da vacanzas, abitadas mo temporarmain. Cun l'introducziun da l'uschen. proprietad en condomini (1965) èn vegnidas ademplidas las cundiziuns legalas per la construcziun da chasas d'appartaments cun abitaziuns d'atgna proprietad. La construcziun dischordinada tras segundas abitaziuns è vegnida franada levamain tras la reducziun da las zonas da construcziun e tras la limitaziun da la vendita da terren da bajegiar ad esters. Plazzas da campar, fittadas per grond part durant l'entir onn ad ina clientella stabla, han survegnì in'infrastructura adina pli pretensiusa. En ils onns 1970 èn vegnids en moda hotels d'appartaments (residenzas en proprietad cun colliaziun ad ina infrastructura d'hotel). Bainbaud ha il dumber da letgs da la parahotellaria superà quel dals hotels e da las pensiuns. En ina ulteriura fasa d'expansiun èn era ils implants da transport vegnids schlargiads massivamain (p.ex. a Lags e Suagnign). La cifras da pernottaziuns han stagnà a partir dal 1980 ed èn alura sa diminuidas da 14,7 miu. il 1990/91 ad 11,9 miu. il 2002/03. Il process da restructuraziun da l'hotellaria n'è anc betg terminà, era sch'ils hotels ed ils manaschis da cura han pudì schlargiar lur capacitad dapi la guerra fin il 2000/01 per 12%. L'hotellaria è dentant vegnida superada da la parahotellaria per quai che reguarda la purschida da letgs: la part da quella importava il 1980/81 77% dals letgs (ca. 54% da las pernottaziuns), il 2002/03 73% (ca. 52%). Bleras vischnancas promovan dapi intgins decennis in turissem moderà. Il chantun Grischun da sia vart sustegna surtut quellas furmas dal traffic d'esters cun in aut grad da cumpetitivitad sco era ils lieus che pon concurrenzar ad in nivel internaziunal. Gia en l'emprima mesadad dal 20. tsch. generava il turisssem en buns onns 30-40% da las entradas dal Grischun, en la segunda mesadad dal tschientaner è quella cumpart schizunt s'augmentada a ca. 50%.

Hössli, Philipp

Hotzenköcherle, Rudolf