e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Leggia Lehmann, Heinrich Ludwig  Legislaziun La Rezia medievala aveva in dretg da disa che sa basava sin il dretg retic e rom. tradì (Lex Romana Curiensis), influenzà a partir dal 9. tsch. dal dretg german/francon (Capitula Remedii). Constituziuns en scrit e l'egualitad da dretg eran nunenconuschentas, ed il dretg da legislaziun era in privilegi dal signur feudal. Cun l'emancipaziun dem. en il temp medieval tardiv han ils vischinadis ed ils cumins dal Grischun decretà agens statuts e tschentaments. Las brevs da federaziun da las singulas Lias reglavan las relaziuns tr. las differentas dretgiras suveranas, la brev da federaziun da la Republica da las Trais Lias dal 1524 ed ils supplements posteriurs quellas tr. las singulas dretgiras, las dretgiras autas e las Lias. Las dietas fed., la radunanza dal stan ed il Congress pudevan decretar ad referendum (Referendum), e la tschentada da las bandieras, sullevadas al lieu, pudeva ordinar il dretg public impegnativ (Sullevaziun). Tut las tentativas d'unifitgar il dretg civil e penal da las Trais Lias èn vegnidas rebattidas. L'uschen. Urden da malefiz, statuì da las Trais Lias, è entrà en vigur il 1717, sia applicaziun è però restada facultativa (Carolina). La brev da federaziun da la LG dal 1424 ha cedì a las dretgiras il dretg ed il tribunal criminal (nunappellabel), ella ha dentant decretà il dretg civil e matrimonial impegnativ ed ha suttamess las decisiuns giudizialas correspundentas a sia dretgira d'appellaziun. Il dretg fed. da la LG è vegnì revedì ed amplifitgà pliras giadas en il decurs dals tschientaners (1528, 1590-1617, 1655 e 1713). La LCD n'enconuscheva ni in dretg ni in tribunal fed. surordinà. Dispitas vegnivan accumadadas per regla d'ina dretgira vischina. La brev da federaziun dal 1367 aveva sulettamain il scopo da garantir ils dretgs da la glieud da la LCD cunter l'arbitrariadad feudala (pratitgada da l'uv. Peter Gelyto). Politicamain dominava la LCD (de facto) il stadi episcopal, en dumondas da dretg public era ella però suttamessa a quel. Perquai n'existivan ni ina legislaziun ni giurisdicziuns surordinadas a las dretgiras ed als vischinadis. Il 1436 è vegnida fundada la LDD cun l'intent da prevegnir a las consequenzas negativas da la repartiziun feudala imminenta suenter la mort dal cont Friedrich VII von Toggenburg. Sco las dretgiras da las duas autras Lias disponivan era quellas da la LDD da la suveranitad legislativa nundividida. Era ellas avevan unifitgà il dretg civil e matrimonial (o.t. a partir dal 1633), ma en dimensiuns bler pli modestas che la LG. La Constituziun da Mediaziun (1803) aveva cedì al Cussegl grond il dretg da proponer midadas da lescha (dretg d'iniziativa), iniziond qua tras l'unificaziun dal dretg grischun. La Const. chant. dal 1854 e sias revisiuns posteriuras han alura extendì ils dretgs legislativs dal pievel ed han reglementà da nov il dretg da legislaziun. Funtaunas: RQGR; CDG. Litteratura: Pieth, Bündnergeschichte; Metz, Graubünden; HbBG. Adolf Collenberg  Leggia Lehmann, Heinrich Ludwig  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: