e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Laim, Martin Lampert, Ulrich  Lambert, Johann Heinrich ≈ 26-8-1728 a Mulhouse, † 25-9-1777 a Berlin, ref., da Mulhouse. Figl da Lukas, cusunz, e dad Elisabeth n. Schmerber. Nubil. Causa la paupradad da ses geniturs ha el stuì bandunar la scola cun 12 onns ed emprender da cusunz. Suenter ina furmaziun autodidactica, è el daventà il 1745 secretari scientific da Johann Rudolf Iselin, professer da dretg a Basilea, ed il 1748 preceptur tar la fam. von Salis a Cuira. Il 1756 è el partì cun ses discipels per in viadi da furmaziun da dus onns en l'Europa Occidentala. En ils onns 1759-62 ha el vivì alternantamain ad Augsburg e Turitg, dal 1762-63 puspè a Cuira. A Cuira ha L. pudì cumplettar sia furmaziun, effectuar mesiraziuns (pressiun atmosferica, temperatura, umiditad), stabilir contacts cun scienziads e metter la basa per sia ovra scientifica universala. Il 1761 èn cumparidas las «Cosmologische Briefe über die Einrichtung des Weltbaues» (restampadas il 1979), sia ovra ch'ha gì senza dubi il pli grond effect. A Cuira ha el scrit ultra da quai ina impurtanta ovra filosofica, il «Neues Organon oder Gedanken über die Erforschung und Bezeichnung des Wahren und dessen Unterscheidung vom Irrthum und Schein» (2 ts, 1764). Il 1762 ha L. projectà e surveglià la correcziun da la Plessur. Il 1764 è el sa domicilià a Berlin, nua ch'el è daventà comm. da l'Academia roiala da las scienzas (1765) e nua ch'el ha sviluppà in'activitad intensiva sco astronom, matematicher, geometer, fisicher e filosof. Sia correspundenza cun erudits tud., tr. ils quals Immanuel Kant, è vegnida publitgada da Johann Bernoulli («L.s deutscher gelehrter Briefwechsel», 5 ts, 1781-87). Archiv: UBB, relasch. Ovras: Opera mathematica, edida dad A. Speiser, 2 ts, 1946-48; Philosophische Schriften 1-4, 6-7, 9, edidas da H.-W. Arndt, 1965-69. Litteratura: R. Wolf, Biographien zur Kulturgeschichte der Schweiz 3, 1860, 317-56; M. Steck, Bibliographia Lambertiana, 1970 (cun biogr.); F. Humm, J.H. L. in Chur, 1748-1763, 1972. Karin Marti-Weissenbach  Laim, Martin Lampert, Ulrich  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: