e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Planta, Peter Conradin von
* 24-9-1815 a Zernez, † 13-9-1902 a Pasqual, ref., da Zuoz, Zernez e Cuira. Figl da Johann Baptista, signur dal chastè da Wildenberg e possessur da bains a Zernez, e dad Alberica n. Christ von Santz. Biadi da Nicolaus Christ von Santz. Sutbiadi da Peter. ∞ Elise Charlotte n. Bauer, figlia dad Ulrich, burgamester da Cuira. Institut per mats Wetzel a Silvaplauna 1825-28, Scola chantunala evang. a Cuira 1828-34, Thomasschule a Lipsia 1835, studi da giurisprudenza a Lipsia e Heidelberg 1836-37. Advocat a Zernez 1838-41, a medem temp emploià en il biro da la Confisca a Sunder per la preparaziun dals process pertenent la restituziun da la facultad grischuna en Vuclina confiscada il 1797. President comm. da Zernez 1841. P. ha promovì la fundaziun da l'Uniun refurmistica (1842) per la realisaziun d'ina nova Const. chantunala. L'emprim è el sa concentrà sin l'activitad schurnalistica: il 1841 ha el translocà a Turitg, nua ch'el ha fundà duas revistas mensilas rad. da curta durada («Der Pfeil des Tellen», 1842-43; «Neue Helvetia», 1843-44), cun las qualas el ha cumbattì tr.a. per ina nova Const. federala. Il 1843 è P. sa domicilià a Cuira, nua ch'el ha fundà il medem onn e redigì sez il «Freier Rätier» lib. ch'è cumparì duas giadas l'emna fin il 1848. Redactur dal «Liberaler Alpenbote» 1851-56 e da la «Bündner Wochenzeitung» 1860-64. P. lavurava en l'administraziun ed ha puspè cuntinuà cun sia activitad politica: il 1844-47 è el stà scrivant ed il 1848-49 derschader da la citad; en ils onns 1852-93 ha el fatg part da la dretgira cirq. (pres. 1852 e 1854-59), distr. e chant. (pres. 1855-70); il 1864-67 ed il 1877-80 è el stà comm. dal Cussegl grond da la citad da Cuira, en ils onns 1841, 1849, 1854-59 e 1861 dal Cussegl grond (pres. 1850 e 1855), 1851-52 e 1854-56 da la cumissiun dal Cussegl grond ed il 1850 e 1853 da la Regenza. Sin plaun fed. ha P. represchentà il Grischun en il Cussegl naz. (1856-57) ed en il Cussegl dals chantuns (1852, sett. 1855-zercl. 1856, 1862-zercl. 1863, fan. 1864-72). P. ha cumbattì cun persvasiun per principis lib. e dem., defendend a medem temp la structura statala federalistica. Contestà da las gruppaziuns da sanestra e da dretga, è el succumbì en la tscherna dal presidi da la Dretgira chant. (1870) e dal delegà en il Cussegl dals chantuns (1872).
Dapli fortuna ch'en la politica ha gì P. sco autur da publicaziuns scientificas e sco redactur da leschas. En ses «Waldbüchlein» (1848, influenzà fermamain dal «Memorial» da Karl Albrecht Kasthofer) ha el ludà ils guauds sco funtauna da la ritgezza naziunala. En div. publicaziuns è el s'occupà da la renovaziun dal Stadi e da la societad. Gronds merits è P. s'acquistà cun la redacziun dal dretg penal grischun (1851), da la nova procedura civila (1871) e dal dretg privat grischun (1862), dal qual el ha reordinà la materia cumplexa en ina lingua populara, quai ch'ha purtà ad el il dr.h.c. da l'Univ. da Turitg. Pauc success han gì ses dramas istorics e ses tocs da teater populars ch'eran formalmain e structuralmain fitg manglus. En ses onns tardivs ha scrit P. ina retscha da lavurs istoricas excellentas, tr.a. sia ovra principala «Das alte Rätien: staatlich und kulturhistorisch» (1872), en la quala el ha represchentà per l'emprima giada en maniera cumplessiva l'istorgia dal temp retic e rom. e dal temp medieval tempriv dal spazi curretic. Cun 77 onns ha el edì sia «Geschichte von Graubünden in ihren Hauptzügen», in'ovra fitg remartgada a ses temp, scritta en ina lingua populara. P. è era stà fundatur ed emprim pres. da la Societad istoric-antiquara (oz Societad istorica) dal Grischun (1870) sco era iniziant dal Museum retic a Cuira (1872). Las grondas prestaziuns da P. èn da chattar en sia activitad sco redactur da leschas, tras la quala el ha furmà e dirigì decisivamain il svilup dal dretg chant., sco era en la perscrutaziun e preschentaziun da l'istorgia grischuna.
Litteratura:
Geneal. Planta, tav. 32a/3; C. Jecklin, Ständerat Peter Conradin von P., en: JHGG, 1902, 1-23 (cun reg. d'ovras); Schweizer Juristen der letzten 100 Jahre, edì da H. Schulthess, 1945, 196-224; Gruner, Bundesversammlung 1, 623 s.; Bedeutende Bündner 2, 36-51.
Martin Bundi
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Planta, Peter Conradin Constantin von (Zuoz)