e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Mesocco Mess  Mesocco Vischnanca polit., distr. Moesa, cirq. Mesauc. M. è l'ultima vischnanca al nord da la Val Mesauc e, cun ina surfatscha da 164,9 km², ina da las pli grondas dal chantun Grischun. Menz. gia ca. 840 en l'«Urbari curretic dals bains imperials». Ella cumpiglia 11 fracziuns, tr.a. San Bernardin, ed è il lieu da las scolas secundaras, da la dretgira distr. e da numerus uffizis administrativs. 1203 Mesoco, 1383 Misogg, tal. Mesocco, tud. Misox. 1701 1013 abit.; 1773 921; 1802 862; 1850 1182; 1900 1173; 1950 1150; 1990 1087; 2000 1201. Divers chats archeologics, fatgs tr. la fin dal 19. tsch. ed ils emprims decennis dal 20. tsch. e durant la construcziun da la A13, han purtà a la glisch fastizs d'umans antics a Tec Nev ed en ils conturns dal chastè: iseglias da crap dal temp mesolitic (ca. 6000 a.C.), ina fuaina dal temp neolitic (ca. 5000 a.C.) e cheramica da la medema epoca. Abitadis pli duraivels dateschan dal temp da bronz (avant il 1400-1200 a.C.) e dal temp da fier preroman. Ina necropola impurtanta dal temp da fier tempriv (6.-5. tsch. a.C.) è vegnida scuverta al lieu da la vischnanca odierna, entant ch'ins ha chattà fastizs d'in abitadi rom. sin la collina da Gorda; qua han ins era scuvert fossas dal temp medieval tempriv (6. tsch.). Vesaivlas èn anc las ruinas dal chastè, in dals pli extendids dal Chantun, antruras sedia dals de Sax, ils signurs dal Mesauc dal 12. tsch. fin il 1480, silsuenter dals Trivulzios fin il 1549. Al pe dal chastè sa chatta la baselgia da S. Maria, menz. gia il 1219, cun frescos prezius da l'atelier dals Seregnesi (ca. 1450). M. furmava antruras ina da las quatter squadras da la dretgira auta dal Mesauc (Comun grande di Mesolcina) ed era dividida en quatter degagne (Crimeo, Cebbia, Andergia e Darba), administradas mintgamai d'in consul. Il 1480 è M. entrà, ens. cun Soazza, libramain en la LG. La baselgia parochiala, deditgada als ss. Peder e Paul, attestada il 1219, è vegnida renovada en il 17. tsch. e restaurada il 1959. Dasperas datti la baselgia da S. Roc, menz. il 1538, cun in ospizi annex, nua ch'èn activs muntgs chaputschins dapi il 1668, e div. chapluttas, tr. las qualas quella da S. Giachen, doc. il 1419, quella da S. Giusep ad Andergia ch'ha servì da baselgia als refurmads durant il temp da la Refurmaziun, e quella da S. Giovanni Nepomuceno a Cebbia ch'è vegnida destruida da las auas grondas dal 1978 ed alura reconstruida. Menziun spez. meritan la chasa a Marca, construida il 1565 e pli tard amplifitgada, sco era numerusas chasas patrizianas dal 19. tschientaner. Cun la construcziun dals implants idroelectrics ad Isola e Spina, il tunnel dal San Bernardin, inaugurà il 1967, las lavurs a la A13 e l'amplificaziun dals implants turistics a San Bernardin ha la vischnanca vivì in impurtant svilup economic a partir dal 1960. L'agricultura e l'allevament da muvel èn dentant restads impurtants; diversas alps vegnan anc chargiadas cun arments, chauras, nursas e portgs. Fin il 1972 è M. stada la staziun finala da la viafier da Blinzuna a M., inaugurada il 1907. Litteratura: Kdm GR 6, 334-72; G. Schneider-Schnekenburger, Churrätien im Frühmittelalter, 1980, 97 s.; ArGR, 22-25, 92-96. Cesare Santi  Mesocco Mess  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: