e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Palü, Piz Pany  Panaduz Vischnanca polit., cirq. Razén, distr. Il Plaun. Vitg aglomerà, situà en l'auta planira al sidvest da la confluenza dals Rains Anteriur e Posteriur. 960 Beneduces, tud. Bonaduz (uffiz.). A P. ha appartegnì antruras era l'aclaun da Sculms (da lingua tud.), incorporà il 1854 a la vischnanca da Versomi tras votaziun dal pievel. 1850 581 abit.; 1900 886; 1950 1'039; 2000 2'433. Chats archeol. dal temp da Latène tardiv e scuverta d'ina necropola (dapli che 700 fossas) dal temp medieval tempriv en il quartier da Valbeuna dattan perditga da la colonisaziun tempriva. Sin il territori da P. sa chatta la ruina da Wackenau, situada aut sur il Rain Anteriur; in connex cun in passadi presumtiv sur il Rain n'è betg confermà. L'istorgia politica da P. è colliada stretgamain cun quella dal signuradi da Razén. Omadus èn passads enturn il 1458 als conts de Zollern ed il 1497 a Maximilian I da l'Austria. Ina chaplutta deditgada a Nossadunna, menz. il 1445, è vegnida remplazzada il 1494 tras in edifizi dal temp gotic tardiv. La baselgia è vegnida renovada ed engrondida fin il 20. tschientaner. Durant la Refurmaziun è la vischnanca da P. restada cat.; il 1667 è ella sa separada da la plaiv da Razén. Cun ils vischinadis da Razén, Domat e Favugn furmava P. il cumin da Razén incorporà a la LG. Liada a Razén sin il plaun politic, economic ed ecclesiastic, è P. daventada ina vischnanca autonoma pir il 1529. Conflicts per cunfins purtads ora durant plirs tschientaners, han provocà la separaziun da las pastgiras (1529), da las alps (1532) e dals guauds (1582). Gia enturn il 1550 possedeva P. l'Alp Ramuz da l'autra vart dal Pass dal Cunclas. Fin enturn il 1850 èn ils purs sa deditgads en parts egualas a la cultivaziun da granezza ed a l'allevament da muvel ch'è alura daventà pli impurtant. Tr. il 1687 ed il 1773 ha existì a P. la Stamparia Maron (era Moron). Il 1819 è la vischnanca da P. vegnida annectada ens. cun il signuradi da Razén al chantun Grischun. Il 1874 è sa furmada la vischnanca politica tras separaziun da la vischnanca burgaisa. L'amplificaziun da la Via Sut (Spleia e S. Bernardin) en il 19. tsch. ha augmentà il traffic da transit ch'è alura puspè sa diminuì suenter l'avertura da la Viafier dal Gottard (1882). Il 1881 è vegnida renovada la via per Versomi e Glion. Il 1908 ha destruì in grond incendi la vischnanca da P. Cun la reconstrucziun dal vitg è s'accelerada la germanisaziun en disfavur dal rumantsch. Part da la populaziun da lingua rum.: 1880 75,6%; 1941 15,3% (LM); 2000 5,4%/10,6% (ML/Lindic). Il 2005 lavuravan 58,5% da las persunas cun activitad da gudogn a P. en il sectur secundar (Hamilton), 38% en il sectur terziar; ils var 45% pendularis eran occupads o.t. en las Ovras da Domat ed a Cuira. Litteratura: Kdm GR 3, 3-10; P. Cavigelli, Die Germanisierung von Bonaduz in geschichtlicher und sprachlicher Schau, 1969; J. A. Brunner, Die frühmittelalterliche Bevölkerung von Bonaduz, 1972; Gem. GR, nr 14, 1982; F. Gieriet, Bonaduz im Wandel der Zeit, 2002. Linus Bühler  Palü, Piz Pany  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: