e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  San Gaudenzio San Murezzan  San Jorio, Pass da Passadi situā a 2014 m dal tuttafatg a l'ost da la Val Morobbia, al cunfin cun l'Italia. Gia en il temp antic colliava il pass la regiun dal Lai da Com cun Blinzuna ed il Mesauc; il vegl passadi era il Pass da la Traversa che sa chatta pli al sid. Il S. ha gė in'impurtanza strategica, perquai ch'el č stā per tschientaners ina da las vias che colliavan la Lumbardia e las regiuns dal Sopraceneri. En il 15. tsch. han utilisā ils Viscontis il pass durant ils conflicts per la conquista da Blinzuna. En l'emprima mesadad dal 15. tsch. han controllā ils conts de Sax-Mesauc il Monte Dongo fin a Germasino e cun quai era il Pass da S. La renovaziun da la via č attestada tras in doc. dal 1465 enviā dals commerziants da Com al duca Francesco Sforza; quest doc. menziunescha era las martganzias da transit che consistevan o.t. da mangiativas, muaglia e fier. L'impurtanza dal S. stat era en connex cun l'explotaziun da fier en la Val Morobbia e cun la rolla centrala da las fieras da Blinzuna e Roveredo. Il 1610 č vegnida realisada la via da la vart dal nord, ed il 1762 han ins reconstruė, cun agid da l'Austria, la via da Dongo a Roveredo, numnada Via Maria-Theresia. La regiun č vegnida fortifitgada a l'entsch. dal 20. tsch. e durant la Segunda Guerra mundiala. Famus passadi da cuntrabanda tr. la Svizra e l'Italia fin viaden ils onns 1960.   Litteratura: BSSI, 1889, 281-83; 1933, 31 s., 61-64; 1948, 1-21; M. Zechinelli, Il passo alpino di S., en: Rivista archeologica dell'antica provincia e diocesi di Como, 138/1956, 65–84; A. Calderari, Stradario del borgo di Giubiasco, 1978, 25-28, 158-60; M. Colombo, Il Passo S.: un confine tra legalitā e illegalitā, en: Bulletin IVS, 98/2, 1998, 39-42. Graziano Tarilli  San Gaudenzio San Murezzan  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: