e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Neue Bündner Zeitung (NBZ) Nicca [Nicka], Andrea  Neutralitad Il term neutralitad (lat. ne utrum, litteralmain "nagin dals dus") designescha en la politica internaz. la tenuta imparziala resp. la nunparticipaziun d'in stadi en in conflict concret tr. auters stadis e la libertad d'allianzas. La circumscripziun exacta da quella nunparticipaziun statala, tenor il dretg internaz., variescha en il temp. La Currezia e pli tard la Republica da las Trais Lias èn stadas fin il 1648 nominalmain parts da l'Imperi francon resp. german, v.d. fin a la renconuschientscha da sia suveranitad statala tenor il dretg internaz. tras la Pasch da Vestfalia. La posiziun geostrategica dal Grischun ha rendì attractiv quel per las pussanzas grondas. Dapi la Guerra svabaisa dal 1499 n'ha l'Imperi betg fatg valair pretensiuns surordinadas: l'invasiun dal 1621 (Scumbigls grischuns) n'è betg succedida en ses num, mabain en quel da la Chasa d'Austria: ils Habsburgs possedevan dretgs giudizials en il Partenz ed en l'Engiadina Bassa. Il mantegniment da la neutralitad sco finamira formala da la politica statala n'han formulà ni las Lias ni (suenter il 1524) la Republica. Ellas n'eran gnanc ablas da proseguir ina politica da neutralitad, maindir da resister ad attatgas da pussanzas grondas, cunquai ch'ellas na possedevan ni la pussanza militara (nagin'armada) ni la forza economica ni in'organisaziun politica (p.ex. ina regenza centrala) ch'avess pudì garantir ina politica exteriura e da defensiun ferma ed unitara. Las vischnancas suveranas e las dretgiras faschevan, tenor cas, quai che pareva nizzaivel ad ellas, e quai sa splegava en il cuntinuum "restar neutral - prender partida - star airi". Mintgina da questas posiziuns era negoziabla (fin a la venalitad) e liada a cuntraprestaziuns garantidas da vart da las cuntraparts: commerzi liber, access a fieras, furniziun da vivondas, pensiuns, plazzas/stipendis da studi. Suenter il 1499 èn vegnidas concludidas, tut tenor la facziun dominanta, allianzas cun la  Frantscha-Vaniescha u cun la Spagna/Milaun-Austria. Il pretsch per ils trais Capitulats da Milaun è stà la colliaziun cun la Spagna resp. l'Austria, regentas sur la Lumbardia suenter il 1637. Ils contracts da mercenadi, stipulads cun las pussanzas interessadas, n'eran betg pertutgads da quella regulaziun. Las allianzas cun ils Confederads eran dictadas da posiziuns e predilecziuns confessiunalas. Il temp da la Republica helvetica è stà sut l'ensaina da la tutela austr. e franz., e durant la Mediaziun ha la Frantscha dictà la politica. En sia decleraziun davart la neutralitad svizra dals 20-3-1815 ha il Congress da Vienna empermess da renconuscher quella, premess che la Dieta confed. acceptia da sia vart ils novs cunfins statals. En quest connex è cumparida per l'emprima giada la furmla da la "neutralitad perpetna" sco maxima statala da la Confed., a la quala era il chantun Grischun è stà suttamess. Las pressiuns e smanatschas d'ina intervenziun da vart da las pussanzas grondas n'han dentant betg chalà. En il temp suenter il 1815 han tr.a. la Prussia e l'Austria pretendì era dal Grischun da supprimer las activitads revoluziunaras ed agitatoricas dad emigrants e da limitar la libertad da pressa. Ils servetschs mercenars èn dentant vegnids accordà vinavant ed èn restads en vigur fin al scumond fed. dal 1859. Il 1848 è la politica exteriura - e cun quai era dumondas da la neutralitad statala - passada cumplettamain a la Confederaziun. Litteratura: Pieth, Bündnergeschichte; D. Frei, Neutralität - Ideal oder Kalkül?, 1967; A. Wendland, Der Nutzen der Pässe und die Gefährdung der Seelen, 1993; Head, Demokratie. Adolf Collenberg  Neue Bündner Zeitung (NBZ) Nicca [Nicka], Andrea  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: