e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Paravicini [Parravicini], Rudolf Pardisla  Parc Naziunal Svizzer (PNS) Reservat natiral situà sin territori da l'Engiadina Bassa (vischn. da Zernez, Lavin, Scuol), da l'Engiadin'Ota (vischn. da S-chanf) e da la Val Müstair (vischn. da Valchava, oz fracz. da la vischn. da Val Müstair), cun ina surfatscha da 172 km². Cun l'industrialisaziun creschenta a la fin dal 19. tsch. èn s'augmentads era en Svizra ils quitads per la natira e ses avegnir. Il boom da construcziun, inizià enturn il 1900, ha provocà in clom d'alarm dals protecturs da la natira. Il 1907 ha la Société de physique et d'histoire naturelle genevrina supplitgà il Cussegl fed. da determinar e separar territoris protegids en las Alps. A medem temp ha lantschà la Societad svizra da las scienzas natiralas (SSN), cun lur pres. Fritz Sarasin da Basilea, in project per in parc naziunal svizzer. Il reservat dueva vegnir suttamess a prescripziuns da protecziun severas e liberà da funcziuns da recreaziun e da divertiment (cuntrari al sistem nordamerican). Il 1909 ha la SSN stipulà l'emprim contract da fittanza cun la vischnanca da Zernez per la Val Cluozza, e per pajar ils tschains ed ulteriurs custs è vegnida fundada il medem onn la Societad svizra per la protecziun da la natira (dapi il 1997 Pro Natura). Tenor conclus dal 1-8-1914 purtava la Confed. ina part da la responsabladad. Ella ha en pli obtegnì l'autorisaziun da concluder contracts da fittanza e da star bun per la summa da fittanza. L'emprim survegliader superiur dal PNS è daventà Steivan Brunies il 1914. En il reservat vegn preservada la fauna e la flora da mintga influenza umana (directa), ed ils midaments vegnan registrads scientificamain. Il PNS ha cuntanschì sia grondezza odierna il 1961. Il 1968 ha ina fundaziun da dretg privat erigì ina Chasa dal PNS sco center d'infurmaziun, remplazzada il 2008 tras il nov center d'infurmaziun dal PNS. Il 1981 ha il Parlament fed. cedì la responsabladad ad ina fundaziun da dretg public, survegliada da la cumissiun fed. dal PNS. Cuntrari al temp da fundaziun han chaschunà il traffic d'autos sur il Fuorn e las OE dal Spöl novas intervenziuns en la cuntrada dal PNS. Per quel motiv han las autoritads dal PNS empruvà d'engrondir dal 1996-2000 il territori dal PNS cun ina zona circumdanta parzialmain protegida e dad integrar singulas cuntradas en la zona centrala, p.ex. il 2000 la cuntrada autalpina dals lais da Macun (vischn. da Lavin). Suenter che la vischnanca da Zernez aveva dentant refusà da conceder al PNS la zona circumdanta previsa, n'èn ils plans d'expansiun betg pli vegnids persequitads. Sin iniziativa da la Pro Natura han div. regiuns lantschà  dapi il 2000 projects per parcs natirals regiunals. Da quels èn en planisaziun il Parc naziunal dal Locarnese (2002) ed il Parc Adula (2003).   Litteratura: S. Brunies, Der Schweizerische Nationalpark, 1914; D. Burckhardt, Die Wiege des Naturschutzes stand in Basel, en: Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel, 102/1992, 5-45; D. Lab, Les arguments de création de Parc national suisse (1914) par les mouvements de protection de l'environnement [...], master Genevra, 2006. Martin Bundi  Paravicini [Parravicini], Rudolf Pardisla  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: