e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Pardisla Paris  Parentella L'istorgia da la parentella sco gruppa sociala, sia impurtanza e sia cultivaziun en l'epoca curretica n'è betg anc perscrutada. Quai ch'è perceptibel en il temp modern tempriv lascha presumar che las relaziuns da parentella e da clientella durant quest'epoca èn sa transfurmadas en il senn d'ina differenziaziun e structuraziun sociala. Impediments da maridar per motivs da parentella èn vegnids eliminads en il Grischun evang. successivamain per trais grads. Dapi il 16. tsch. permetteva la Baselgia la lètg cun parents da quart grad (en il linguatg popular: "basret dat lètg"). A la fin da questa perioda eran permessas, sut tschertas circumstanzas, perfin lètgs tr. cusrins (segund grad). Era il diever linguistic ha midà. Entant che la noziun amicizia giugava ina rolla centrala en ils circuls persunals durant il 16. e 17. tsch., para il term collectiv parentella d'esser s'etablì definitivamain en il 18. tschientaner. Ils amis vegnivan differenziads tendenzialmain dals parents e furmavan il circul pli vast da la clientella (en il linguatg popular surs.: "Ei dat pli bia cumpars che amitgs"). In'extensiun instituziunala è resultada dal padrinadi e da la colliaziun tr. geniturs e padrins, la cumparada (cumpar/cumar). La Baselgia, ch'era cumpetenta per la furmaziun da parentellas spiritualas, ha empruvà en la segunda mesadad dal 16. tsch. da fixar e da limitar il dumber da perditgas da battaisem. Las reglas stuevan adina puspè vegnir repetidas: en il Grischun evang. aveva la Sinoda admess tschintg padrins e madritschas da battaisem, singuls plevons vegnivan anc bler pli tard suspectads da permetter passa 20. Il Concil da Trent (terminà il 1563) permetteva als catolics mo in padrin ed ina madritscha. L'interess per il padrinadi era general. Particularmain delicats eran scumonds d'acceptar padrinadis, sch'els pertutgavan fam. noblas ch'avevan l'intenziun da consolidar ed amplifitgar lur allianzas da parentella cun l'agid da tals. En la populaziun purila dumandavan ins per cumpar/cumar per part persunas da l'agen milieu, per part vegnivan nuadas colliaziuns cun las elitas localas. Las raits da la parentella colliavan il simpel pievel cun l'aristocrazia. In cas extrem è stà senza dubi il landamma Jakob Valär ch'è arrivà en sia vita a 583 padrinadis. Ils figliols e las figliolas pudevan sperar da survegnir regals e da vegnir protegids e promovids, ed il padrin nobel u d'influenza spetgava en barat respect e loialitad (era politica). A l'intern da la noblezza sa titulavan ins da cusrin era sch'ins era mo savrin u basrin, quai che n'era betg il cas tar il pievel cumin. En ils artitgels statutars davart il prender recusaziun e davart ils impediments en la tscherna da las autoritads com. e giudizialas vegnivan ils cusrins menziunads regularmain; els valevan sco stretgs parents ed alliads (obligaziun da recusaziun tenor fatschenta). Cun la midada religiusa fundamentala e la creschientscha rasanta da la mobilitad sociala e territoriala en ils vitgs dal Grischun han las perdunanzas pers lur impurtanza sco scuntrada da parents ("far da paraints"). En ils onns 1950-70 è sa midada era la cultura da parentella tradiziunala che ha pers quasi cumplettamain sia forza da colliaziun (dal sang) e sia impegnativitad (obligaziun a la solidaritad). Dictums rum. en quel connex èn: «Quinaus e quinadas, nauscha bargada»; «Tgi che ha daners, ha parents»; «Allas nozzas ed alla fossa as cognuoscha la parentella»; "Far oura parantellas" (passatemp da la generaziun veglia); "Esser amo paraints ourasom la cua dal giat"; "Far ün predsch da paraints". Funtaunas: Decurtins, Crestomazia 3, 667 s.; 9, 285. Litteratura: HbBG 2, 40 s.; IG, 144; LQ, 2-9-2004. Adolf Collenberg  Pardisla Paris  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: