e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Missiun populara catolica Mistail  Missiun retica dals chaputschins La missiun retica dals chaputschins tal. ha durà dal 1621 fin il 1955. A Tarasp (in'enclava sut domini austr.) han pastorà chaputschins da la provinza da Puntina tr. il 1623 ed il 2009. L'Urden dals chaputschins (Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum) è in rom autonom da l'Urden dals franciscans ch'eran s'obligads a la paupradad radicala. Els vivevan sco "eremits moderads" tenor las reglas da l'Urden da s. Francestg d'Assisi. L'Urden dals chaputschins era sa constituì il 1529 ed era organisà en provinzas cun la curia generala a Roma. El era il purtader da la Refurma tridentina e dal cumbat cunter il protestantissem en num da l'unitad da la baselgia catolica. Ils chaputschins tal. èn vegnids intimads a la missiun en Svizra ed en il Grischun o.t. tras Carlo Borromeo. Suenter in'emprima missiun en Vuclina, iniziada il 1575, èn els cumparids il 1621 per l'emprima giada en las Trais Lias, e quai sin giavisch da l'uv. Johann Flugi d'Aspermont e cun la protecziun da l'armada austriaca. Il Contract da Lindau dal 1622 ha invià, cumbain senza success durabel, la recatolisaziun dal Partenz e da l'Engiadina. L'emprim prefect ed organisatur da la missiun retica dals chaputschins è stà il pader Ignazi da Bergam ch'è prob. identic cun ses fundatur, Pader Ignazio Imberti (1571-1632) da Casnigo/I. Las emprimas basas da la missiun retica dals chaputschins sa chattavan a Mesocco ed a Casti. Per mancanza da spirituals qualifitgads avant il 1650 ed en consequenza da las numerusas pravendas paupras da las plaivs reticas han ils chaputschins, che vegnivan sustegnids era finanzialmain da lur urden, giugà ina rolla dominanta en la refurma da la pastoraziun. En ils onns 1630-50 han els transferì lur activitad missiunarica en la pastoraziun regulara da las plaivs catolicas. Els vegnivan incaricads per regla sin intervenziun da las pravendas tar l'uvestg u tar il nunzi. Malgrà la gronda impurtanza da la missiun retica dals chaputschins per la pastoraziun, n'èsi betg reussì da fundar claustras da l'Urden dals chaputschins en il Grischun. Dapi l'integraziun d'ina gronda part dals missiunaris en l'administraziun regulara da la provinza chaputschina da Brescha (1632/45) ha la surveglianza spirituala dals paders esters adina puspè provocà tensiuns cun l'uvestgieu da Cuira. Frequents eran medemamain conflicts per pravendas cun spirituals seculars che stevan en concurrenza cun ils chaputschins. Da quels èn naschids div. cumbats locals tr. las fracziuns, ils uschen. fratists e pretists. Il 1650 vegnivan pastoradas quasi in terz ed il 1700 quatter da diesch plaivs reticas da paders chaputschins (ordaifer las valladas dal Rain Anteriur anc dapliras). Ils paders da la sutana brina eran fitg bainvis en las regiuns cat. causa lur moda da viver modesta e lur grond engaschament religius. Tras predicaziun e catechesa, tras la revitalisaziun da la recepziun dals sacraments e tras processiuns e confraternitads èn els daventads en il segund quart dal 17. tsch. ils piuniers da la refurma pastorala ed han contribuì qua tras considerablamain a la furmaziun d'ina identitad confessiunala tr. ils parochians dal Grischun (il medem è succedì da la vart dals refurmads ord ina tenuta defensiva). L'exempel dals paders chaputschins - pregia, activitad caritativa, scolaziun dals parochians - ha effectuà ina meglieraziun da la pastoraziun dal clerus secular. Lur stentas da recatolisar l'entira Rezia èn dentant stadas invanas. Impurtants success ha la missiun retica dals chaputschins gì sulettamain en il Surses ed en la regiun da l'Alvra sco era en furma d'in resvegl da la conscienza religiusa e confessiunala e da la determinaziun dals cunfins confessiunals. Suenter il 17. tsch., caracterisà da cumbats politics ed intoleranza confessiunala, han ins demussà pli toleranza a l'intern da cunfins confessiunals territorials renconuschids. En il 19. tsch. è sa diminuida l'activitad missiunarica dals chaputschins, ed il 1955 ha il davos pader da la missiun retica dals chaputschins (tal.) bandunà il Grischun (Casti). La prestaziun culturala dals chaputschins sco promoturs da la construcziun da baselgias e da l'art sacral è considerabla, o.t. entaifer l'intschess da l'Alvra e da la Gelgia. In ferm sustegn han els obtegnì da las differentas confraternitads da laics (Terziars, s. Rusari e.a.). Impurtanta è era lur contribuziun a la litteratura rum. religiusa. Menziun speziala meritan Zaccaria de Salò ed Alexander Lozza, in pader ordvart original. Litteratura: Clemente da Brescia, Istoria delle Missioni dei Cappuccini nella Rezia […], 1702; A. Frigg, Die Mission der Kapuziner in den rätoromanischen und italienischen Talschaften Rätiens im 17. Jahrhundert, 1953; C. Willi, Die Kapuziner-Mission im romanischen Teil Graubündens mit Einschluss des Puschlav, 1960; G.P. Thöni, Ils caputschins an Surmeir, en: Annalas, 109/1996; 110/1997; 114/2001; 117/2004; C. Santi, A. Salvi-Rime, I cappuccini e il loro Ospizio di Soazza, 2006. Adolf Collenberg  Missiun populara catolica Mistail  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: