e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Planisaziun dal territori
L'emprim urden da construcziun dal chantun Grischun è vegnì relaschà il 1894, ed ils emprims urdens da construcziun com. han possess Arosa (1902), S. Murezzan (1906) e Panaduz (1908), quest ultim decretà per reconstruir la vischnanca suenter il grond incendi. La populaziun dals vitgs era fitg sceptica envers intervenziuns da vart dal Chantun en ils affars infrastructurals fermamain enragischads en la vischnanca, ed uschia ha la plipart da las vischnancas relaschà relativamain tard in agen urden da construcziun, v.d. pir suenter la Segunda Guerra mundiala. Il 1944 è vegnida fundada la Gruppa da planisaziun dal Grischun sco secziun da l'Associaziun svizra per la planisaziun dal territori, il 1968 l'associaziun grischuna correspundenta cun sedia a Cuira e cun funcziun da scolaziun e cussegliaziun per vischnancas ed autoritads com. (ella dumbrava il 2007 307 comm., da quels ca. 150 vischnancas). La midada rasanta en l'agricultura ed en il turissem suenter il 1960 ha pretendì ina planisaziun coordinada dal territori: la protecziun da l'ambient, la planisaziun locala, l'arrundaziun dal funs e l'avertura dal terren per l'agricultura mecanisada. Perquai ha la Regenza promovì la furmaziun da gruppas per la planisaziun regiunala ed ha prendì en maun l'elavuraziun da las leschas fundamentalas per fusiuns e cooperaziuns surcommunalas (p.ex. leschas per las vischnancas da scola, lescha davart la protecziun da las auas, lescha da construcziun dal 1964). Il 1968 èn vegnidas iniziadas planisaziuns localas, ed il medem onn ha la Pro Surselva inoltrà ina dumonda per contribuziuns confed. e chant. per la planisaziun regiunala en Surselva. A medem temp èn vegnidas preparadas la planisaziun regiunala dal Rain Posteriur e da la Mantogna-Tumleastga. Il 1969 han ins instituì in post chant. da planisaziun da territori (oz Uffizi per il svilup dal territori). Il marz 1972 è entrà en vigur il «Conclus federal davart mesiras urgentas sin il champ da la planisaziun dal territori». Quest conclus ha obligà ils chantuns da definir protecturats provisorics, en ils quals la colonisaziun e la surfabricaziun eran da limitar provisoricamain u d'impedir per motivs da la protecziun da la cuntrada, dal mantegniment da spazis da recreaziun sufficients u da la protecziun cunter forzas natiralas. Las disposiziuns executivas respectivas dal Chantun dal matg 1972 han dà a las vischnancas in dretg da cundecisiun extendì. La lescha davart la planisaziun dal territori dal 1973 e la quella davart la promoziun economica dal 1974 han facilità in'utilisaziun adequata dal terren ed in svilup economic coordinà. La lescha com. acceptada dal suveran il 1974 ha furnì la basa legala per ina collavuraziun intercommunala e per la fundaziun dad associaziuns regiunalas. Il 1975 è entrada en vigur la «Lescha federala davart l'agid d'investiziun per territoris da muntogna» e silsuenter avevan las suandantas regiuns grischunas dretg a sustegn: la Surselva, la Mantogna-Tumleastga, il Valragn, il Scanvetg, l'Engiadina Bassa e la Val Müstair, l'Alvra ed il Surses, la Bergiaglia, il Moesano, il Grischun Central, il Partenz ed il Puschlav. Nagin dretg a subvenziuns n'han las regiuns Val dal Rain da Cuira, Tavau e l'Engiadin'Ota. Las leschas davart la planisaziun dal territori, decretadas da la Confed. il 1980, furman il rom per l'entira planisaziun dal territori exequida dapi alura (era) en il Grischun. A l'intern da quel rom e da la lescha chant. davart la planisaziun dal territori dal 2004 (en vigur a partir dal nov. 2005) èn las vischnancas fitg autonomas per quai che reguarda la planisaziun locala. Gia il 1982 avevan tut las nov regiuns grischunas en svilup concepts respectivs, tut las vischnancas disponivan d'ina planisaziun locala cun vigur legala ed il Cussegl fed. ha approvà a l'intern da quel rom l'emprim plan directiv chant. dal Grischun. La gronda part da las vischnancas era surdumanda cun la realisaziun da la midada structurala e cun la modernisaziun da lur infrastructura e dependeva quasi integralmain da subvenziuns fed. e chant., sco era (per la finanziaziun restanta) da contribuziuns dal Padrinadi svizzer per vischnancas da muntogna. Ils aderents da l'autonomia locala han dentant admonì da spustar il pais, per spir euforia regiunala, memia fitg dal Chantun e da las vischnancas sin la regiun. Il 1995 han comm. dal Cussegl grond preschentà plirs postulats che pretendevan ina deregulaziun da la politica da planisaziun, simplificaziuns proceduralas ed in urden da las cumpetenzas pli cler en tut l'intschess grischun.
Litteratura:
HbBG 3, 383 s.; E. Bundi, Raum Graubünden. Dokumentation Raumplanung und Raumentwicklung, 2007.
Adolf Collenberg
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Planaterra