e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Urs Sutvold Ursera, Val d'  Ursera, Cuolm d' [Alpsu, Crispalt] Pass alpin a 2044 m che collia il Tujetsch cun Ursera e la Val d'Ursera. 1303-05 Crispalt, rum. era Alpsu, tud. Oberalppass. Il Cuolm d'U. collia, ens. cun il Pass dal Furca, las vals dal Rodan e dal Rain Anteriur. La Val d'U., che s'extenda tr. questas duas vals, furma in center dal traffic local e dal traffic da transit en l'intschess dal Gottard. La claustra da Mustér aveva promovì dapi il temp autmedival l'urbarisaziun e la colonisaziun da la Val d'U., nua ch'ella possedeva dretgs suverans e numerus bains. En il 12. e 13 tsch. èn immigrads Gualsers dal Vallais e da la Val d'U. sur il Cuolm d'U. en Surselva. Enturn il 1380 è attestada ina minoritad tud. a Rueras ed a Tschamut (vischn. da Tujetsch). Il 1333 han gì lieu en la regiun dal Cuolm d'U. cumbats tr. ils aderents da l'Austria, manads da la claustra da Mustér, ed in'armada dals Quatter Chantuns, alliads a Donat de Vaz. Il contract da pasch dal 1339 ha garantì ils interess commerzials interalpins en las regiuns dal Lucmagn, dal Cuolm d'U., dal Gottard e dal Pass da S. Giachen. Entant ch'ils Tujetschins faschevan mintg'onn ina processiun a la chaplutta al S. Gottard, participava la glieud da la Val d'U. a la festa da s. Placi a Mustér (11 da fan.). Da l'ost era il Cuolm d'U. accessibel sur duas rutas: l'ina manava sur Milez, la Val Val ed il Pass Tiarms, l'autra sur Tschamut e Surpalits, ruta tschernida il 1862-63 per la via charrabla. Il chantun Grischun aveva cedì las subvenziuns fed. al chantun Uri per construir il tschancun da via da la vart uranaisa. Il 1911 han inizià las lavurs da construcziun da la Viafier Furca-Alpsu, ina viafier a binari stretg e per part a roda dentada. Il 1915 han ins tschentà ils davos binaris tr. U. e Mustér; en consequenza da l'Emprima Guerra mundiala han ins dentant pudì metter en funcziun la viafier pir il 1926. Dapi l'electrificaziun, iniziada il 1942, circulescha quella viafier durant l'entir onn (l'enviern transport da vehichels), entant che la via d'autos resta serrada l'enviern. La pitschna regiun da skis da l'Alpsu è colliada cun quella da Milez-Sedrun. Litteratura: L. Deplazes, Zum regionalen Handel und Verkehr an der Lukmanier- und Oberalproute im Spätmittelalter, en: Geschichte und Kultur Churrätiens, edì dad U. Brunold, L. Deplazes, 1986, 409-39; Tujetsch: igl andament da sia historia, 1987; Gas. Rom., 26-8-1994; J. Egli, Der Name des Urserentals, en: Vox Romanica, 57/1998, 16-52; O. Hungerbühler, Auf schmaler Spur: zwischen Tradition und Innovation - das Urserntal und die Eisenbahn, lic. Basilea, 2004; S. Scheuerer, Bellevue, lic. Basilea, 2004. Jürg Simonett  Urs Sutvold Ursera, Val d'  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: