Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Spinas, OttoSpleia, Pass dal lemma sequent

Spleia
Vischnanca polit., cirq. Valragn, distr. Rain Posteriur. Vitg a mantun situà al spartavias per ils pass dal S. e dal S. Bernardin. Il 2006 ha S. fusiunà cun Medel/Valragn. Ca. 840 cella in Speluca, tud. Splügen (uffiz.) 1690 360 abit.; 1850 494; 1900 373; 1930 336, 1950 387; 2000 365. Chats dals temps da bronz e da fier a l'ost da la vischnanca. La cella menz. en l'«Urbari curretic dals bains imperials» (ca. 840) renviescha ad ina filiala da la claustra da Faveras. S. è vegnì colonisà l'emprim da Rumantschs dal Schons. Il 1219 han signà Petrus ed Albertus de Speluga in contract da pasch tr. il Schons e Clavenna. Enturn il 1290 èn sa domiciliads Gualsers dal Rain Posteriur, derivants per gronda part da la Val Formazza e da Simpeln, a S. En quest connex han ils baruns de Vaz prob. laschà eriger in chastè al vest dal vitg. A partir dal 15. tsch. han il traffic ed il transport da martganzia sur ils pass obtegnì ina grond'impurtanza. Il 1443 han accordà ils conts de Werdenberg-Sargans a S. il dretg d'organisar fieras annualas ed emnilas. Ecclesiasticamain appartegneva S. en il temp medieval a la plaiv gronda da S. Martin/Ziraun, alura (temp nunenconuschent enturn il 1530) è la vischnanca vegnida attribuida a la Val dal Rain. 1480 è S. daventà ina curatia ed a partir dal 1601 ina plaiv autonoma. Il 1689 è vegnida erigida la baselgia odierna a S., a la quala èn precedidas ina chaplutta dal temp autmedieval al vest ed ina baselgia dal 15. tsch. a l'ost dal vitg (cun ala d'altar dal 1490, exponì al Museum naz. a Turitg). Il 1716 ha in incendi destruì quasi l'entir vitg. Il 1799 ha ina divisiun franz., cumandada dal gen. Claude-Jacques Lecourbe, occupà S., ed il 1800 è sa fermada l'Armée des Grisons, dirigida dal marschal Alexandre Mac Donald, a S. sin ses viadi d'invasiun sur il S. a Clavenna. En ils onns 1818-23 è vegnida construida la via commerziala sur il Pass dal S. Malgrà l'augment dal traffic da viadi e da martganzia èn numerus abitants da S. emigrads durant quel temp en pajais vischins. Suenter l'avertura da la Viafier dal Gottard, ha stagnà il transit da martganzia sur ils dus pass (1856 14'000 t; 1883 1'000 t), provocond ina segunda unda d'emigraziun en l'America dal Nord ed en la Nova Zelanda. Il 1944 èn sa dustads ils indigens cun success cunter il project d'in grond lai da serra a Valragn ch'avess sepulì il vitg da S. Dapi l'avertura dal tunnel dal S. Bernardin (1967) è S. sa sviluppà ad in lieu turistic (surtut sport d'enviern). 95% dals abitants da S. èn da lingua tudestga. Meglieraziun gen. 1989-2007. Il 1995 ha S. survegnì il Premi Wakker.


Litteratura:
Kdm GR 5, 259-72; Splügen, ein Dorf, ein Pass, eine Landschaft, edì da K. Wanner, 1972; Gem. GR, nr 167, 1982; K. Wanner-Hössli, Die Kirche von S. und ihre Geschichte, 1985 (2000²); SO, 8-12-2005.

Kurt Wanner

lemma precedents Spinas, OttoSpleia, Pass dal lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: