e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Tgetgel, Jon Andri Thalkirch  Tgira da monuments La Tgira da monuments s'occupa da l'inventarisaziun e da la protecziun da monuments istorics, q.v.d. d'objects culturals da l'Antica tardiva fin il di dad oz: edifizis ed objects sacrals, chastels, chasas patrizianas e purilas, ma era parts da vischnancas e citads che reflecteschan il svilup economic, social e cultural. Il basegn d'inventarisar e mantegnair objects culturals istorics è naschì en il 19. tsch. cun l'intenziun da cumbatter ils effects negativs da l'industrialisaziun e da l'avertura dal pajais tras la construcziun da vias e viafiers. Ella è vegnida iniziada da persunas privatas ch'han inventarisà (Erwin Poeschel) e restaurà (Walther Sulser) objects degns da vegnir protegids e cumbattì la vendita e la destrucziun da l'ierta culturala (Protecziun da la patria). L'obligaziun da proteger bains culturals è vegnida fixada en il Grischun en l'ordinaziun chant. davart la protecziun da la natira e da la patria, relaschada ils 27-11-1946. A basa da quella ha la Regenza installà il 1947 ina cumissiun consultativa. Il 1960 è vegnì engaschà l'emprim tgirader da monuments ch'ha fullà via a l'Uffizi chant. per la protecziun da monuments istorics, incumbensà da promover il mantegniment, la perscrutaziun e la documentaziun d'edifizis ed objects da valur artistica u istorica (inclus lur restanzas e conturns) e da garantir l'inventarisaziun e la protecziun da las fatschas da lieus e cuntradas. Menziun speziala tr. ils inventaris meritan, ultra da quels locals, l'Inventari da las fatschas da vitgs svizzers degnas da vegnir protegidas (IMVSP/ISOS), l'Inventari da las vias da communicaziun istorics da la Svizra (IVS) e l'Inventari da l'architectura svizra pli moderna (IASM/INSA). L'organ da publicaziun da la Tgira da monuments è il «Jahresbericht der Denkmalpflege Graubünden». Litteratura: Denkmalpflege in Graubünden, 1991; H. Rutishauser, Geschichte der Denkmalpflege in Graubünden, en: BM, 1991, 5-15. Rita Cathomas-Bearth  Tgetgel, Jon Andri Thalkirch  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: