e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Vischnanca
Term che deriva dal lat. vicinancam, oriundamain ina cuminanza da tut ils vischins. En il temp medieval era la vischnanca giuridicamain o.t. ina corporaziun economica che tgirava il territori communabel e che reglava dapi il 15./16. tsch., sco vischinadi, era la cultivaziun da las cultiras privatas e relaschava agens tschentaments. La constituziun da vischnancas en il Grischun sa basa sin precursuras en la Lumbardia. Il 1219 furmavan tut ils abitants dal Rain Posteriur al sid da la Viamala l'emprima vischnanca grischuna al nord dals pass alpins. Sco vischnancas èn attestadas il 1237 Clavenna, il 1272 Mesocco (communem et vicinantiam). Dals vischinadis èn resortidas en il 19. tsch. las vischnancas politicas odiernas (numnadas en Engiadina Bassa e Val Müstair "cumüns"). La noziun "vischnanca" subsumescha ozendi la vischnanca politica sco emprima cuminanza democratica e politica da noss stadi, dotada cun tut las cumpetenzas autonomas betg reservadas al Chantun resp. a la Confed. (Autonomia communala). Ils organs da la vischnanca èn: la radunanza gen. cun funcziun da legislativa che tscherna l'executiva (president com. e suprastanza, cussegl com., revisurs da quint, giurads e.a.). L'onn 2000 avevan 37% da las vischnancas politicas dal Grischun pli pauc che 200 abitants, 26,5% 200-500 e 36,5% dapli che 500 abitants.
En il 19. tsch. ha la vischnanca burgaisa surpiglià ils fatgs da l'anteriur vischinadi e decida sco tala (nua ch'ella è anc existenta) davart il terren public, ils dretgs d'alp, las pastgiras, ils guauds e las auas; ella conceda er il dretg da burgais. Sia structura giuridica e sias cumpetenzas n'èn - almain en teoria - betg cleras. La pratica da la Regenza e dal Cussegl grond considerescha dentant la vischnanca politica sco purtadra dals dretgs suverans.
La vischnanca da scola e la plaiv n'èn betg adina identicas cun la vischnanca politica. La vischnanca è era in'unitad sociala, en la quala ils lioms da parentella eran da grond'impurtanza; ella era ed è anc adina il lieu d'acziun da las uniuns profanas e religiusas, il rom da solidaritad e subsidiaritad. Quest'unitad, anteriuramain l'unic mund vital da la plipart da ses members, definiva scadina norma e controllava rigurusamain in e scadin. En consequenza dal process da modernisaziun economica e tecnica - surtut a partir dals onns 1950-70 - sa chatta ella en ina perioda da transfurmaziun ch'ha gia provocà midadas fundamentalas sin tut ils champs. Ils aclauns han pers e perdan vinavant abitants a favur dals centers economics, il turissem promova il bilinguissem, pretenda mobilitad e novas orientaziuns individualas. Il resultat è ina dissoluziun da l'omogenitad tradiziunala da la populaziun (lingua, confessiun, professiun, normas). Las midadas èn stadas talmain profundas che la generaziun naschida suenter il 1955 enconuscha la plipart dals elements da la societad religius-purila tradiziunala (premoderna), las cundiziuns da viver materialas ed umanas entaifer quella dentant mo pli tras raquints da temps passads u sco relict tgirà da la cultura populara.
Numerusas anteriuras vischinanzas han profità da la reorganisaziun da las dretgiras dal 1851 resp. da l'introducziun da la nova Const. chant. dal 1854 per sa constituir sco vischnancas politicas autonomas. Gia baud è sa mussada la necessitad (flaivla economia publica, mancanza d'uffiziants, digren da la populaziun) da furmar unitads pli grondas. Dapi l'entsch. dal 21. tsch. è quest process da fusiuns (promovì cun agid finanzial chant.) en ina fasa d'acceleraziun.
Archiv:
ASGR, protocols dal Cussegl grond 1803-.
Funtaunas:
Wagner/Salis, Rechtsquellen; RQGR; FDR.
Litteratura:
A. Meuli, Die Entstehung der autonomen Gemeinden im Oberengadin, 1902; J. Desax, Bürgergemeinde und politische Gemeinde nach dem graubündnerischen Verfassungsrecht, en: Schweizerisches Zentralblatt für Staats- und Gemeinde-Verwaltung, 24/1923, nr 21, 265-69; A. Cahannes, Bürgergemeinde und politische Gemeinde in Graubünden, 1930; R. Raschein, A. Vital, Bündnerisches Gemeinderecht, 1992²; C. Wieser, Bündner Gemeinden im Wandel, en: Handbuch der schweizerischen Volkskultur 2, edì da P. Hugger, 1992, 579-600; HbBG 4, 326-39; J. Caluori, Entwicklung und Bedeutung der Bündner Bürgergemeinde im Gemeinwesen, en: BJb, 2003, 71-74.
Martin Bundi, Gion Deplazes
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Vischinadi