Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Turm, vom [de Turre]Tuscan lemma sequent

Tusaun
Vischnanca polit. e cirq., distr. Rain Posteriur (fin il 2000 Mantogna). Center da la regiun dal Rain Posteriur, situà a la sortida da la Viamala a la confluenza dal Rain Posteriur e da l'Anugl, cun Surnolla dapi il 1875. 1156 Tosana, tud. Thusis (uffiz.) 1629 542 abit.; 1850 769; 1900 1'281; 1950 1'616; 2000 2'717.
Chat da munaidas romanas. Il 1156 è menz. ina curt episcopala centrala en la regiun da Masagn-T. Ulteriurs possessurs territorials eran la claustra da Cazas, ils Tumbs de Neuburg ed ils baruns de Razén. Enturn il 1200 ha il vizdum episcopal relaschà en in rodel da punt prescripziuns davart la construcziun ed il mantegniment da la punt dal Rain tr. T. e Seglias. Il chastè dad Ober-Tagstein (betg attestà) al sidvest da T. deriva presumadamain dal 13. tsch. tardiv. Ils signurs territorials èn stads ils de Vaz fin il 1337, alura ils Werdenbergs ed ils baruns de Razén ed, a partir dal 1475, l'uvestg da Cuira ch'ha relaschà il 1491 in urden da vischnanca. Ecclesiasticamain appartegneva T. a Munt S. Gion (Reziòlta). En la mesadad dal 15. tsch. è attestada la chaplutta consecrada a Nossadunna (Unserer Lieben Frau). Il 1491 è suandà in edifizi nov, ed il 1505 han ins installà la pravenda cun las baselgias filialas da S. Albin a Carschenna/Seglias e da S. Flurin a Masagn. La refurmaziun ha gì lieu il 1525. La vischnanca da T. era germanisada gia enturn il 1550. Ella è stada ina da las iniziantas da l'amplificaziun da la Viamala (1473). Il port (corporaziun da transport) da T. procurava, ens. cun Masagn, per il transport da martganzia sin la ruta vers il Spleia ed il S. Bernardin. A T. vegnivan organisadas impurtantas fieras annualas ed emnilas. Il 1573, il 1618 e 1619 han gì lieu dretgiras nauschas a T.  Il 1614 èn attestads 40 mastergnants, 40 negozis, 20 pasternarias e 12 ustarias. Il caracter quasi citadin da T. è vegnì promovì tras la fundaziun da la chasa da commerzi Rosenroll durant l'emprima mesadad dal 17. tsch. ed è vegnì rinforzà ultra da quai tras ils fugitivs franz. (ughenots) arrivads enturn il 1700. Il vischinadi da T. ha appartegnì fin il 1851, ens. cun Masagn, Cazas e Tartar, al cumin cun il medem num ed, ens. cun la Mantogna, Tschupegna e Stussavgia, a la dretgira auta da T. Il 1709 è la vischnanca sa cumprada libra definitivamain dals dretgs episcopals. L'Anugl periclitescha regularmain parts da T.; suenter il 1800 han ins urbarisà ulteriur terren en il territori inundà dal Rain e da l'Anugl. La construcziun da la via charrabla en direcziun dal Spleia e dal S. Bernardin (1818-23) ha manà a T. in svilup marcant, interrut il 1882 tras l'avertura da la Viafier dal Gottard. Suenter l'incendi dal 1845 han ins construì la part nova da la vischnanca da T. (Neu-Thusis), agiuntada a la part veglia lung l'Anugl. La via dal Meir en direcziun da l'Alvra e dal Güglia è vegnida construida il 1868-69, quella da la Mantogna Dadens il 1900-01. Il tschancun Cuira-T. da la Viafier retica è vegnì realisà il 1896, sia cuntinuaziun en l'Engiadina il 1903. In'emprima ovra electrica datescha dal 1898, l'ospital dal 1912. Ina fabrica da carbid ha existì dal 1898-1914. Dapi il 1950 è T. la sedia administrativa da las OE Rain Posteriur SA. La via naz. A13 cun il tunnel dal S. Bernardin (1967) ha manà a T. in nov svilup dal traffic e dal commerzi.


Litteratura:
Kdm GR 3, 213-22; Heimatbuch Thusis Viamala, 1973; Simmen, Wappen, 269-72.

Jürg Simonett

lemma precedents Turm, vom [de Turre]Tuscan lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: