e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Uffizis, Cumpra d'
En la Republica da las Trais Lias eran ils uffizis caricas d'onur, il salari surpassava strusch las expensas. I regiva però l'opiniun gen. ch'els valian insatge (onur) e duajan perquai era custar insatge. L'occupaziun dals uffizis en Vuclina è stada ina da las pli grondas deblezzas dal guvern grischun. Quests uffizis vegnivan pratitgads, v.d. martgadads sco rauba. Dals daners da puniziun, da taxas per patentas ed auter culava mo la terza part en la cassa dal pajais (Camera dominicale, tud. Kammergeld), il rest svaniva en las giaglioffas dals uffiziants. Quels offrivan p.ex. als sentenziads da midar painas corporalas en uschen. liberaziuns (multas) e faschevan qua tras cular ils daners en lur bursa. L'excepziun è daventada la regla ed ha corrumpì il dretg ed il sentiment da giustia. Era plants civils vegnivan supprimids cun daners, en cas criminals vegnivan scrittas brevs da liberaziun. A la fin da lur uffizi stuevan ils uffiziants grischuns avair respect mo da la Sindicatura e da la Dieta fed. ch'eran mintgatant incalculablas. Il Kesselbrief dal 1570 scumandava generalmain il pratitgar uffizis e sentenzias e pretendeva che tut ils uffiziants engirian, sut paina da perder bain ed onur, ch'els hajan acquistà lur uffizi senza praticas. Malgrà repetidas modificaziuns n'ha questa lescha mai funcziunà, cun excepziun d'intginas dretgiras nauschas contestadas dal punct da vista legal.
En il 16. tsch. vegnivan ils uffiziants per las Terras subditas elegids da la Dieta fed.; dapi la Refurma dal pajais dal 1603 vegnivan els repartids en roda tr. las dretgiras autas. La cumpra d'uffizis da delegads per la Dieta era medemamain scumandada, e mintga dretgira auta ha stuì instituir ina dretgira penala en chaussa. La Refurma dal pajais dueva dismetter definitivamain il pratitgar uffizis; ella ha dentant stimulà pir da dretg il commerzi ch'è sulettamain sa spustà da la Dieta fed. als cumins. Ils uffizis vegnivan martgadads per part gia 10-20 onns ordavant tr. persunas singulas u societads d'uffizis e francads cun ina brev da martgà. Per ils uffizis en Vuclina e per la landfoctia da Maiavilla devi veritablas glistas da pretschs. La mesadad vegniva pajada cun la cumpra da l'uffizi, il rest cun l'entrada en uffizi. Il retgav vegniva per ordinari repartì tr. ils votants dal cumin u consegnà a la cassa dal cumin resp. a quella da la vischnanca. Il cumprader pudeva vender vinavant sias vuschs ad agen profit. Las dietas han adina puspè empruvà (p.ex. il 1644, il 1649 ed il 1668) d'abolir la vendita d'uffizis per la Vuclina u almain da franar l'augment fraudulant dals pretschs. Las stirpas aristocraticas bainstantas eran, tr.a. per motivs da sistem, talmain dominantas che la Dieta extraordinaria dal 1767 a Tusaun aveva limità il dumber dals uffiziants aristocratics. Fin a la dretgira nauscha dal 1794 n'è sa midà praticamain nagut. Sper il contractar dals candidats cun lur cumins e vischnancas existiva la pratica da far il mulissier e dad ir da chasa a chasa a cumprar vuschs ("dar baz", v.d. spender daners). Questa pratica era usitada per la cumpra da l'uffizi da mastral ed è p.ex. attestada per il cumin da la Cadi dal 1685. Sut pressiun da la Regenza grischuna han ins cumenzà en il 19. tsch. a pajar il debit dal cumin empè da dar baz. Anc fin viaden il 1840 pajava il mastral pli u main en tut il Grischun per l'onur. Ils 4-12-1846 han ins relaschà ina lescha chant. che scumandava pajaments, taxas, urtas e regals per uffizis. La giurisdicziun grischuna aveva patì bler main dal martgadar uffizis che quella da las Terras subditas, perquai ch'ils uffiziants stuevan prender qua resguard sin il suveran sco signur sur uffizis ed onurs.
Litteratura:
G.H. Muoth, Historia grischuna dil novissim temps, en: Annalas, 1/1886, 159 s.; M. Valer, Die Bestrafung von Staatsvergehen in der Republik der drei Bünde, 1904; G. Gadola, Nies cumin della Cadi, en: Il Glogn, 3/1929, 43-47; 18/1944, 58-62; Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte, 505-19 (cun bibliogr. commentada, 718 s.).
Adolf Collenberg
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Uffer, Margarita